In dit artikel deelt Hermen van de Minkelis van Sloopcheck zijn inzichten over het belang van op tijd inventariseren

WAARSCHUWING: dit is een beetje een kritisch artikel over circulaire sloopaanbestedingen. Circulariteit is een mooie tool om bij te dragen aan klimaatdoelstellingen. Het is dan ook goed om te zien dat er de afgelopen jaren meer budget voor is vrijgemaakt. Het is echter minder leuk om te zien als dit budget niet tot de juiste dingen leidt. Dat geeft circulariteit een slechte naam. Laten we daarom open zijn over tegenvallers en sneller leren van fouten.

In dit artikel wordt eerst uitgelegd hoe slopers omgaan met hergebruik in niet-circulaire aanbestedingen en waarom het meerwaarde heeft om circulariteit bij sloop actief te stimuleren. Vervolgens wordt ingegaan op de dingen die mis kunnen gaan bij circulaire aanbestedingen, gevolgd door een call to action om mee te denken aan alternatieve oplossingen. SPOILER: ik werk zelf ook aan een deel van de oplossing waar ik kort iets over vertel.

Slopers hergebruiken al een hoop maar meestal alleen als het loont. Sloopcheck heeft gevarieerde projecten en onderzoeken gedaan over hergebruik in sloopprojecten. Als onderdeel van die projecten is vaak met slopers gesproken. Het algemene beeld is dat slopers graag willen hergebruiken. Mooie producten zijn “gewoon zonde om weg te gooien” of “goede handel”. Veel slopers leiden hun bedrijf als tweede of derde generatie en hebben het vak geleerd van hun vader en opa. In hun tijd was handelen in tweedehands materialen eigenlijk veel normaler (om meerdere redenen) en dat kun je vaak nog terugzien in de werkwijze van die bedrijven: ze hebben een werf waar herbruikbare materialen worden opgeslagen en worden verkocht aan mensen uit de regio. Ook slopers zonder zo’n opslag verkopen hun producten via allerlei kanalen zoals marktplaats.nl of een netwerk met handelaren. Op het gebied van circulariteit gebeurt er dus al een hoop. Hergebruik moet echter wel voldoen aan het volgende sommetje:

En logisch ook! Als je materialen gaat hergebruiken die onder de streep meer kosten dan wanneer je ze weggooit, ben je duurder dan de concurrent en krijg je de opdracht niet. Voor elk product gaan slopers dus na of het in ieder geval niet duurder is om te hergebruiken: In sommige gevallen loont hergebruik wel en in andere gevallen niet…

Hergebruik is veel beter voor het milieu maar dat effect zit nog niet in de prijs verwerkt. Hergebruik komt nu dus vooral voort uit een economische afweging: Hergebruiken als dat economischer is dan weggooien. Naast de waarde van het product heeft hergebruik echter nog meer waarde: het is veel beter voor het milieu, om een aantal verschillende redenen. Hergebruik voorkomt uitputting van grondstoffen, voorkomt schadelijke reststromen en bespaard een hoop CO2-uitstoot doordat er minder nieuwe producten worden geproduceerd en oude materialen niet meer worden verbrand:

Sinds de Paris Agreement uit 2015 (van kracht sinds 2016) is er in veel sectoren gewerkt aan manieren om milieu-impact te meten en te vertalen naar financiële kosten. ESG criteria hebben inmiddels een wezenlijk effect op investeringsbeslissingen en ook in de bouw moet milieu-impact tegenwoordig worden vastgelegd door middel van een MPG-berekening. Als de maximale MPG-score in 2025 omlaag gaat naar 0.5, moeten bouwers serieus gaan nadenken over het gebruik van andere materialen.

In principe kan de aanscherping van de MPG leiden tot meer hergebruik. Momenteel mag je bij het toepassen van tweedehands producten rekenen met een milieu-impact van 0.2 keer dat van een equivalent nieuw product (factor H): een goede troefkaart dus voor het halen van de MPG-norm. Dit effect heeft de potentie om de prijs van tweedehands producten opstuwen waardoor het “hergebruik-sommetje” gunstiger uitpakt voor hergebruik. Er moet echter nog veel gebeuren (aan innovatie, mentaliteit en regelgeving) voordat hergebruikte producten op grote schaal in de bouw (kunnen) worden gebruikt. Daarnaast is er ook (nog) geen MPG voor sloopprojecten…

Opdrachgevers proberen hergebruik te stimuleren maar dat pakt niet altijd goed uit. Voorlopig is er dus nog beperkte regelgeving of vraag vanuit de bouw waardoor de positieve impact van hergebruik wordt beloont. Gelukkig zijn er gemeentes en andere maatschappelijk betrokken opdrachtgevers die het heft in eigen handen nemen en hun sloopprojecten circulair aanbesteden. Dit is echter nog een relatief nieuw concept en daarom nog een beetje zoeken naar de beste aanpak. Hieronder een aantal dingen die mis kunnen gaan:

• Voordat het sloopproject begint, wordt een uitgebreid en duur inventarisatierapport en advies opgesteld door een adviesbureau. Inventariseren is nodig maar besef dat er hierdoor minder budget voor slopers overblijft om daadwerkelijk te hergebruiken.
• De sloper maakt weinig gebruik van het rapport. Er staan ‘herbruikbare’ producten op waar geen afnemers voor bestaan (binnendeuren worden vaak genoemd). Veel verzamelde informatie is eigenlijk niet relevant voor het vinden van afnemers (NL-SfB-codes bijv.) en slopers tellen zelf de hoeveelheden na omdat die soms niet kloppen.
• De sloper die het meest belooft te hergebruiken, heeft de beste kans om de opdracht te winnen. Er wordt dus een prikkel gecreëerd voor slopers om te bluffen.
• Intussen gaan er een aantal klassieke dingen mis: Het pand heeft te lang leeg gestaan waardoor de helft van de herbruikbare producten is beschadigd of gejat, de sloper krijgt te weinig tijd voor de aanvang van het project om afnemers te zoeken en in het ergste geval moet hij ook nog snel slopen waardoor er voor demontage geen tijd is.
• Om de bovengenoemde redenen wordt er minder hergebruikt dan belooft. Een boeteclausule voor het breken van de belofte vormt een prikkel voor slopers om iets anders te communiceren en hoewel er budget is voor controle, blijkt handhaving in praktijk lastig als er geen onderling vertrouwen is opgebouwd.
• De opdrachtgever heeft er belang bij dat het project een succes lijkt: niet in de laatste plaats omdat het veel (belasting)geld heeft gekost. Hierdoor wordt de kans groter dat dezelfde fouten worden herhaald bij volgende aanbestedingen.

Gelukkig zijn er ook genoeg voorbeelden van prachtige projecten waar grenzen worden verlegd. Dat is meestal het gevolg van opdrachtgevers die goed samenwerken met de sloper, op tijd beginnen, nieuwe dingen durven te proberen en leren van hun fouten. Hiervoor is lef, inzet en een open mindset nodig aan de kant van de opdrachtgever. Dat is helemaal niet teveel gevraagd als je beseft dat circulair aanbesteden nog steeds pionieren is: er is helaas (nog) geen silver bullit waarmee je als opdrachtgever een circulair sloopproject kunt afkopen…

Lessons learned en “call to action”. Veel van de inzichten uit dit artikel zijn afkomstig van slopers en andere mensen die met hun poten in de klei staan. Er zijn veel gesprekken gevoerd over de vraag hoe er meer hergebruik kan ontstaan. Een duidelijke uitspraak is:

“Als de overheid meer hergebruik wil, moeten ze de stortkosten gewoon hoger maken.”

Dat is een manier om het “hergebruik sommetje” over het hele speelveld gunstiger te maken voor hergebruik. Dit is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan en een discussie voor een andere keer. Er is vooral ook gesproken over dingen die opdrachtgevers anders kunnen doen en wat ik als ondernemer kan doen om daarbij te helpen. Hieronder staan een aantal inzichten.

Deze inzichten worden gebruikt voor een project waar ik sinds vorig jaar aan werk samen met een partner: Reusemate.com, een gratis tool die het makkelijker maakt voor slopers om te inventariseren, handelen en resultaten te delen met opdrachtgevers. sinds eind 2023 wordt het door een stel slopers goed gebruikt. We willen opdrachtgevers en adviseurs ook toegang geven tot de voordelen van de tool maar waken ervoor dat gebruik bij aanbestedingen niet leidt tot onnodige verplichtingen voor slopers: enkel meer hergebruik.

Vind je het leuk om als opdrachtgever of adviseur eens mee te denken over manieren om binnen budget meer hergebruik voor elkaar te krijgen bij sloopprojecten? Dan ga ik heel graag het gesrpek aan. Samen kom je sowieso tot betere inzichten en daarnaast is uw input heel waardevol om van Reusemate een steeds beter product te maken.