Cirkelstad Haarlem-Kennemerland: Circulaire herbouw maatschappelijk vastgoed het Posthuis ‘voor de buurt, door de buurt, van de buurt’

Bijeenkomst Cirkelstad Haarlem-Kennemerland: Vrijwilligers bouwen samen aan circulair pand “Het Posthuis”

Het Posthuis in het Zaanenpark in Haarlem is na een brand in 2020 circulair herbouwd vanuit een buurtinitiatief. Door toepassing van het uitdaagrecht werd de stichting opdrachtgever, eigenaar én beheerder van het pand. Architect Remko van Heummen presenteerde het circulaire ontwerp en vertelde over de uitvoering met vrijwilligers. Penningmeester Thijs de Graaf gaf een toelichting over de financiering. En Merel Stolker lichte de Nieuwe Normaal evaluatie toe en nam ons mee in het spel ‘Bouw het Nieuwe Normaal Raamwerk’.

Remko Moree, buurtbewoner en architect, vertelt hoe direct na de brand een groep buurtgenoten een crowdfundingsactie startte voor de herbouw. Het succes van deze actie leidde tot het idee om samen met de stichting en buurtbewoners het initiatief te nemen voor de bouw van een nieuw pand. Het Posthuis moest een plek worden die niet alleen werd herbouwd, maar die opnieuw betekenisvol zou worden voor de buurt.

Het nieuwe pand is ontworpen met de nog bestaande gevels als uitgangspunt. De bakstenen die hier gebruikt zijn, zijn een voorbeeld van de meerwaarde van circulariteit: Het oorspronkelijke Posthuis is vlak na de Tweede Wereldoorlog gebouwd met hergebruikte stenen van gesloopte panden in IJmuiden. Het pand is gebouwd als schafthuis voor de gemeentelijke plantsoenendienst, en werd later gebruikt als gemeenschapsgebouw door de wijkraad.

Multifunctionele ruimte

Door de footprint naar het park toe te vergroten, ontstond een grote multifunctionele ruimte voor uiteenlopende activiteiten voor de buurt, zoals knutsel- en spelletjesavonden, muziekoptredens, een repaircafé, inloopmomenten voor senioren en kinder speelgroepen. De dakvorm is aangepast om ruimte te maken voor een verdieping met een workshopruimte, werkplekken en bergruimte. Op de begane grond is naast de multifunctionele ruimte ook een kiosk voor koffie en drankjes met uitgifte naar het park. Deze kiosk wordt gerund door een lokale horecaondernemer, die aan het Posthuis huur betaald. Daarmee is de stichting verzekerd van inkomsten én is het Posthuis gedurende de week ook open voor toiletbezoek van parkbezoekers.

De stichting stelde ambitieuze uitgangspunten op voor het nieuwe Posthuis:

• Circulair
• Biobased/hergebruikte/niet-toxische materialen
• Losmaakbaar
• Gasloos en energieneutraal
• Flexibel bruikbaar
• Natuur- en mensinclusief

De toegepaste materialen zijn waar mogelijk hergebruikt. Zo is de vloer gemaakt van doorgezaagde klinkers uit de circulaire Grondstoffenhub Haarlem. Deze klinkers komen uit een andere wijk die opnieuw is bestraat. Het plafond is gemaakt van het dakbeschot van een loods van de Provincie NH, geregeld via Cirkelstad. Het idee was om deze al tijdens de sloop op maat te laten zagen, maar dit bleek in de praktijk lastig uitvoerbaar. Bij aankomst bleken de houten delen vol boktorgaatjes te zitten. Hiervoor werd een creatieve oplossing gevonden om de beestjes op locatie uit te roken.

Aannemer Haarlemse Timmerwerken is vanaf de sloop betrokken geweest bij het project en werkte nauw – en met veel geduld – samen met de vrijwilligers uit de buurt én vrijwilligers vanuit het COA. De afbouw gebeurt gefaseerd door vrijwilligers, met ondersteuning van professionals voor bijvoorbeeld de installaties.

Jan Tjemme van Wieringen vertelt over de doorrekening door DWA met GPR gebouw, waarbij het Posthuis op alle thema’s ruim boven de acht scoorde. Naast een lucht-water warmtepomp en een wtw-systeem, liggen er zoveel pv-panelen op het dak, dat er teruggeleverd kan worden aan de buurt. Er zijn ideeën om buurtoplaadpalen voor e-bikes en elektrische (deel)auto’s te plaatsen.

Evaluatie Het Nieuwe Normaal

Het Posthuis wordt geëvalueerd volgens Het Nieuwe Normaal (HNN), bestaande bouw. Naast een toelichting op de evaluatie, geeft Merel Stolker ons een introductie tot HNN via het spel ‘Bouw het Nieuwe Normaal Raamwerk’. In twee- en drietallen worden we uitgedaagd om de juiste indicatoren bij de juiste thema’s te zoeken en hierbij verschillende circulaire maatregelen als puzzelstukjes bij de juiste indicator te leggen. Een manier om snel begrip te krijgen bij de structuur van het raamwerk van Het Nieuwe Normaal.

Er zijn ruim 600 nieuwbouwprojecten geëvalueerd volgens HNN waardoor de prestatieniveaus met realistische getallen en percentages getoetst kunnen worden. Voor bestaande bouw ligt dat anders: methoden zoals MPG en Paris Proof zijn ontworpen voor nieuwbouw en daardoor (nog) niet direct toepasbaar op renovatieprojecten. HNN kiest voor bestaande bouw daarom voor een beoordeling per gebouwlaag: constructie, gebouwschil, installaties en inbouwpakket. Niet elk project verandert al deze lagen, waardoor deze aanpak flexibeler én realistischer is. De scores worden ingevuld met bolletjes die lopen van ‘Sterk relevant’ naar ‘Minder relevant’.

De evaluatie van het Posthuis moet nog worden afgerond, maar veel indicatoren lijken goed toegepast. Als we rondkijken in de ruimte, zien we een houtconstructie die losmaakbaar is, en een vloer en plafond van hergebruikt materiaal. Daarnaast heeft de ruimte voldoende daglicht, is goed geïsoleerd en heeft een prettige akoestiek. Remko vertelt ons dat de toegepaste materialen biobased en zo min mogelijk toxisch zijn. Dankzij de biobased opbouw wordt verwacht dat het Posthuis goed scoort op materiaalgebonden CO₂-uitstoot en opslag.

Uitdaagrecht: kan de buurt het beter dan de gemeente?

Thijs de Graaf, buurtbewoner en penningmeester van de stichting, licht de financiële kant toe. Thijs was al lid van het bestuur voor de brand en vertelt dat juist door de brand duidelijk werd hoe belangrijk het pand voor de buurt was. De crowdfundingsactie gaf een flinke boost en zo ontstond het initiatief om de herbouw als stichting samen met de buurt zelf te gaan doen. Het bestuur realiseerde zich wel dat dit een heel andere opgave was dan de verhuur van een pand, dus dat er nieuwe expertise nodig was.

In de voorbereidingsfase ontstond het idee dat de Stichting Posthuis Zaanenpark het pand passender, duurzamer en beter te exploiteren kon herbouwen dan wanneer de gemeente dat zou doen. Via het uitdaagrecht, het right to challenge, kun je als burger of als organisatie bepaalde gemeentelijke taken overnemen: “Daag de gemeente uit om een taak van haar over te nemen als u het beter, slimmer, efficiënter of met meer draagvlak kan”. https://haarlem.nl/idee-initiatief#nodig-bij-uw-idee-2647

Dit was voor de gemeente Haarlem ook een nieuw proces waarin alle betrokkenen moesten bijleren. Je hebt enthousiaste bestuurders nodig om voldoende draagvlak binnen de gemeentelijke organisatie te krijgen. Dat is uiteindelijk gelukt, waardoor de stichting nu via een erfpachtovereenkomst acteert als volledige eigenaar. Het overdragen van het eigendomsrecht bleek vanwege juridische en fiscale nadelen geen handige constructie.

Het verzekeringsgeld kwam zo beschikbaar als startkapitaal voor de herbouw. Maar dit was niet voldoende, ondanks alle uren van vrijwilligers en de bedongen kortingen op materialen en uren van professionals. “Eigenlijk wilden alle leveranciers hieraan meehelpen, als we het ze vroegen”. Toen het casco eenmaal stond en het team van vrijwilligers zich had bewezen, kreeg de stichting het vertrouwen van de gemeente en werd er extra geld vrijgemaakt. Het nieuwe Posthuis zou immers groter en duurzamer worden dan het bestaande pand waarop de verzekeringsuitkering was gebaseerd. Daarnaast werd duidelijk door de hoeveelheid vrijwilligers en de vrienden van het Posthuis wat de nieuwe sociale waarde voor de buurt was.

Voor de financiering van de exploitatie werd vereniging ‘Vrienden van het Posthuis’ opgericht, waarin de vrienden een jaarlijkse bijdrage betalen. Thijs vertelt: “Bij het festival Zomer in de Zaanen hebben we de Posthuis app geïntroduceerd en inmiddels hebben we meer dan 1000 gebruikers en meer dan 300 vrienden” De app geeft bewoners niet alleen toegang, maar vooral ook regie over de programmering en het gebruik van de ruimte.

Samen met de verhuur zorgt dat voor een sluitende begroting waarin ook ruimte is om buurtinitiatieven gratis gebruik te laten maken van het pand en hier zelfs in bij te dragen.

Geleerde lessen:

• Door met vrijwilligers te werken in een bouwproject ontstaat draagvlak en eigenaarschap in de buurt.
• Het gebruik van de app geeft buurbewoners regie over de programmering en zorgt voor samenhang in de buurt
• Dit project was er niet gekomen zonder het buurtinitiatief en de vrijwilligers: het verzekeringsbedrag was niet voldoende voor herbouw. Zonder de inzet van de vrijwilligers had het pand ook niet deze kwaliteit gekregen.
• Eigenaarschap over het pand was nodig om binnen de termijn-eis van de verzekeraar te kunnen starten, buiten gemeentelijke aanbestedingsregels om, en met lokale partners te kunnen werken.
• Eigenaarschap en opdrachtgeverschap maakt het mogelijk om hoge circulaire en duurzame ambities te stellen én vol te houden

Onder de deelnemers van de bijeenkomst is veel herkenning.  Jeroen, van Ter Steege Bouw Vastgoed, geeft aan dat het runnen van maatschappelijke functies door de buurt, steeds vaker onderwerp van gesprek is bij nieuwe gebiedsontwikkelingen. En dat er veel valt te leren van plekken als deze, bijvoorbeeld hoe je dat in de praktijk faciliteert. Want de zorg en het beheer van maatschappelijke ruimtes staan vaak financieel onder druk terwijl we weten hoe belangrijk een gezamenlijke plek in de buurt is.

Contact

Wil je meer weten over dit project en/of in contact komen met het team van het Posthuis? Neem contact op met spinner Katrien Joosten.  Mail naar haarlem@cirkelstad.nl