Cirkelstad Zuid-Holland: Bouwen op de waarde van bestaande wijken

Beter benutten van de bestaande bouw staat hoog op de agenda’s om meer woningen te creëren. Al was het maar zoals in veel steden in Zuid- Holland dat er helemaal geen grond meer is zonder waardevolle bestemming. Op 10 december gingen we na een mooie lezing over ontwerpschetsen en ontwerpen voor inbreiding met elkaar aan de slag met de waarde- check in twee bestaande wijken, De Esch in Rotterdam en Morgenstond in Den Haag.

In de gepaste ontwerpomgeving van de TU Delft, Bouwkunde trapte Harald Mooij, docent en architect bij MOOIJ architecten en NUN architecten, de bijeenkomst af. Vanuit de diverse ontwerpschetsen voor de Rijksbouwmeester en stedelijke ontwerpen nam hij de deelnemers mee in een wereld van verrassende mogelijkheden binnen bestaande bouw. Mooij sprak niet alleen over stenen en structuren, maar over de potentie van het gebruik van het gebied door huidige en toekomstige bewoners. Zijn voorbeelden – van het optoppen van supermarkten tot het levendig maken van blinde gevels langs wegen – brengen de groep in beweging. De potentie van verbindingswegen en kopgevels in bloemkoolwijken, typologische en herhaalbare verdichtingen en strategieën om dubbel gebruik te creëren.

Hij ziet dat bij gemeenten de opgave ligt om anders om te gaan met het proces: “Omarm de organische ontwikkeling van een gebied, ook in de planvoering. In plaats van een gebied in één keer te transformeren. Begin stap voor stap met het toevoegen van woningen in een gebied.” Hij haalt een voorbeeld aan van een gemeente met eigen grond die een voorbeeldrol kan nemen door de in onbruik geraakte gemeentewerf te transformeren tot woningen.

Ogenschijnlijke tegenstrijdigheden, zoals het afsnoepen van een stuk tuin ten behoeve van openbaar groen, hebben juist potentie voor de levendigheid en ecologische waarde van een gebied. Door de gebruiksfunctie in een gebied door bewoners centraal te stellen, kijkt hij zorgvuldig welke waarden te versterken zijn met architectonische ingrepen. “Bewoners hebben misschien meer baat bij een ruim terras op de eerste verdieping, dan een grote tuin waar ze vanaf de eerste verdieping met een trap toegang toe hebben. Die grote tuin is dan te gebruiken voor openbaar groen waar de hele buurt van kan genieten.”

Waarden inzichtelijk maken met de Waardecheck

Vera van Maaren neemt ons mee in de ‘Waardebloem’ methode, een analysemethode van Els Leclercq en Mo Smit die de variatie aan waarden in een gebied zichtbaar maakt. Van Maaren heeft met C-Creators deze analysemethode omgezet naar een ontwerpmethode: de Waardecheck. Van Maaren beschrijft hoe deze methode helpt de lagen in de opgave af te pellen: van de gebruikte materialen in een gebied tot de stakeholders en processen. Uiteindelijk raakt de methode de kern: welke waarden bieden kansen en welke waarden staan onder druk? Van Maaren geeft het gereedschap om niet alleen te analyseren, maar samen te ontwerpen en te reflecteren op de impact van keuzes.

Aan de slag!

Na deze inspirerende inleidingen gingen we aan de slag met de gebieden de Esch in  Rotterdam en Morgenstond in Den Haag. In drie groepen bespraken we met de Waardecheck methode deze casussen. De eerste stap focust op het herkennen van de bestaande waarden in het gebied. Vandaaruit destilleren we de vraagstukken: welke waarden staan onder druk of bieden kansen? Welke stakeholders zijn daarbij betrokken? Tot slot, het eindpunt van deze workshop, verkennen de deelnemers de toekomst: wat gaat er veranderen in het gebied voor onder andere de demografisch, ecologische en economische waarden?

Geleerde lessen

Al in de korte tijd van deze workshop bleek de meerwaarde van de diversiteit in rollen en perspectieven in de blik op deze wijken. Door het gesprek te voeren over waarden, ontstonden nieuwe inzichten en concrete ideeën voor interventies die meerdere waarden tegelijk versterken. Deels werden de projectleiders van deze opgaven bevestigd in hun huidige aanpak en ideeën en deels kwamen er waardevolle aanvullingen op deze gebiedsontwikkelingen.

In de Esch is een duidelijk spanningsveld tussen rust en reuring. Het gebied verandert van een bestemmingsgebied in een doorgangsgebied. Dit drukt op de bestaande waarden als rust, openheid en ecologie zeker met de toename van in woningen. De aanwezige natuurpolder heeft een unieke waarde om zorgvuldig mee om te gaan EN biedt kansen voor recreatie. Met name door de demografische blik op ouderen en zorg ontstaan aanpassingen in functionaliteiten van gesloten sport naar openbare sport, van zorg en bredere toegankelijkheid, de 5 minuten stad. Jeroen van Gorp, adviseur Duurzaam & Circulair Bouwen bij de gemeente Rotterdam, was blij met de extra inzichten over o.a. de koppelingen van kansen en meervoudig ruimtegebruik.

Voor Morgenstond in Den Haag is het uitgangspunt om de huidige kwaliteiten in de wijk vooral te versterken. De vele aanwezige voorzieningen, zoals een levendig winkelcentrum versterken met extra woningen biedt een groter draagvlak. Brian Nap, stedenbouwkundige bij de gemeente Den Haag, merkte op dat het gesprek via de Waardecheck prettig werkt en de bestaande waarden in een gebied beter uitlicht: “Tot nu toe bekeken we bijvoorbeeld ouderenwoningen vooral vanuit demografisch perspectief, maar door deze workshop zie ik wat voor versterkende kansen en effecten dit op alle waarden in het gebied biedt.”

Vervolgstappen

Na afloop van de sessie werd er nog even nagepraat over de inhoud, maar vooral hoe deze methode in het vervolg gebruikt kan worden. Merel Martens van de Hogeschool van Amsterdam ziet potentie om deze methode in het onderwijs te gebruiken: “Dit is een fijn analyse model, ik kan hiermee studenten goed meenemen in de opgave van een gebied.” Ook Brian Nap van de gemeente Den Haag ziet meerwaarde in het gebruik van de uitkomsten van deze methode in de gebiedsontwikkeling: “Het lijkt me heel waardevol om studenten met deze methode de gebiedsopgave te laten analyseren. Ik ben benieuwd wat daar uitkomt en hoe we dat kunnen gebruiken voor de gebiedsontwikkeling.”

Ter afsluiting nodigt Sandra Nap alle aanwezigen uit om deze ideeën en werkwijze te delen met collega’s. “We zullen, zeker in het westen van het land, de woningnood in de stad moeten oplossen. Deze middag laat zien dat verbeelding en verrijking van de waarden, naast woorden en cijfers, helpt om de mogelijkheden inzichtelijk te maken en met elkaar het gesprek er over te voeren.”

Meedoen

Wil je ook aan de slag met ontwerpen op basis van bestaande waarden? Sandra Nap nodigt alle leden uit om projecten, casussen en hulpvragen in te brengen. Zij denkt graag mee aan vervolg stappen van projecten en/of het verder brengen in de organisatie van circulariteit. Geen vraag is te gek dus schroom niet om Sandra te mailen. zuidholland@cirkelstad.nl