Cirkelstad bijeenkomst: Nederland is klaar voor Netbewust Bouwen

Verslag online bijenkomst 4 december: de koppeling tussen passief bouwen, netcongestie en het raamwerk van Het Nieuwe Normaal

In de Cirkelstad bijeenkomst met als thema ‘Netbewust Bouwen’ van 4 december was Carl-Peter Goossen (directeur Bouwnext) te gast om te vertellen over ‘Low-Tech – Passiefhuis: de oplossing voor toekomstbestendig bouwen?’ Carl-Peter: “Passiefhuis is een niche, maar op dit moment zitten we in een fase waarin niches meegaan in nieuwe sociaal-technische systemen. Iedereen heeft het tegenwoordig over luchtdichtheid, goed glas en balansventilatie. Laten deze nou net de drie speerpunten zijn waar Passiefhuis op draait.”

Cirkelstad-spinner Wytze Kuijper zit de online bijeenkomst voor en benoemt de dagelijkse uitdaging om de voorliggende bouwopgave vanuit een breder perspectief te benaderen: “We dienen anders te kijken naar energieverbruik om te komen tot een gezonde leefomgeving. Essentieel is telkens de afweging te maken wat precies relevant is. En dat het niet haalbaar of betaalbaar zou zijn is gewoonweg teveel handelen op korte termijn. Zaken als restwaarde bepaling, TCO-denken en langere afschrijftermijnen maken juist het verschil. We staan aan de vooravond van Whole Life Carbon; Dit gaat ontwerp, uitvoering, gebruikersfase en eindelevensduur samenbrengen voor energie en materialen. Het is niet de keuze of je hiermee aan de slag gaat, maar wanneer.

In het Cirkelstad programma Toekomstbestendig Bouwen kijken we naar circulariteit en energie, water, stikstof, natuurinclusief, klimaat, mobiliteit en gezonde leefomgeving. We brengen al deze aspecten, met bijbehorende waardes, in relatie tot circulair bouwen. Gezien er sprake is van netcongestie, is er niemand bij gebaat als we het bijltje erbij neergooien en stoppen met bouwen; we zullen netbewuster moeten gaan bouwen. Dat betekent ‘passief bouwen’, met minder installaties, minder milieu-impact, benutten wat we hebben, denk daarbij aan de zon, niet minder maar méér comfort en het beter begrijpen van ons eigen energieprofiel en daarmee het beter inregelen van de energiebehoefte gedurende de dag.”

Carl-Peter: “De tijd is gekomen dat we de verantwoordelijkheid in de bouw gaan herzien, anders kunnen we de energietransitie niet financieren. Het goede nieuws is dat de kloof tussen de early adapters en de early majority inmiddels is gedicht. Je zal zien dat de rest zich binnen niet al te lange tijd aansluit.”

Passiefhuis denken

In de jaren zestig had je enkelglas, een radiator met een hoge temperatuur tussen de 70 en 85 graden, met de bekende ijsbloemen op het raam en schimmel in de woning. Carl-Peter: “De radiator compenseerde de koudeval die van het raam afkwam. Vanaf 2004 zijn we overgegaan op vloerverwarming en ramen tot de grond, met meer koudeval in de ruimte tot gevolg. We zijn vanuit de DNA (De Nieuwe Aanpak) en later KERN (Kennisinstituut Energetische Renovatie en Nieuwbouw) een aantal projecten gestart en hebben deze afgezet tegen BENG (Bijna Energie Neutraal Bouwen), waaronder PassReg; Passiefhuis in de regio, A-ZEB (Affordable Zero Energy Buildings), Condo Reno en sinds kort is daar TRIK bijgekomen; hoe je toekomstbestendige renovatie met integrale kwaliteitsborging voor elkaar krijgt.”

“Als we een BENG-woning vergelijken met een Passiefhuis, zien we dat het stookseizoen korter wordt, en een BENG-woning een energiebehoefte heeft van 59 kWh/m2 per jaar, tegenover slechts 15 kWh/m2 per jaar bij een Passiefhuis. Dat komt doordat de warmtepomp en balansventilatie een heel stuk teruggeven aan hernieuwbare energie.”

“Waar we nu mee bezig zijn is ervoor zorgen dat de oppervlaktetemperatuur van zowel de wanden als kozijnen en het glas niet meer dan 4,2º K. onder de binnenluchttemperatuur komt. Daarnaast moet je altijd de luchtvochtigheid goed in de gaten houden, die moet tussen de 30 en 60% zitten.”

Toepasbaar voor nieuwbouw en bestaande bouw

Carl-Peter laat een flink aantal nieuwbouw- en renovatieprojecten de revue passeren, waaronder de Gestelse Buurt in Den Bosch (“De gedachte was: zoveel mogelijk glas en géén metselwerk”), de Hanzewijk in Kampen (“Volledig losmaakbaar”), Groot Ammers (“De goedkoopste nul-op-de-meter-woning die ik ooit heb gemaakt”) en Sint Michelsgestel (“Daar hebben we de isolatie op orde gebracht, nieuwe kozijnen erin gezet en in de woonkamers staat alleen nog een airco – in de slaapkamers staat niets”). Op dit moment staat het Bosche veld in Den Bosch op de planning: “Dat willen we volledig biobased hebben. Hierin wordt ook een speciaal systeem opgenomen dat we hebben ontwikkeld, namelijk een schacht met daarin alle installaties: riolering, waterleiding, elektra. Die plaatsen we in het midden van woning. Je kunt erdoorheen lopen en je kunt overal bij. Je hoeft dus niet meer allerlei kanalen door het huis heen te halen.”

Wat je ziet zegt Wytze Kuijper, dat het verkennen van iets nieuws bijdraagt aan tal van aspecten die onderdeel uitmaken van Het Nieuwe Normaal, lage MPG-waarde, lagere CO2 waarden, andere materiaalkeuzes, lager energieverbruik. Het zijn net communicerende vaten en dat brengt ons dichter bij het ‘Whole Life Carbon’ denken en werk maken van toekomstbestendig (integraal) bouwen.

Morfologisch (integraal) ontwerpen

Hoe is het proces bij aanvang van deze projecten anders begonnen dan we traditioneel gewend zijn? “Het begint bij morfologisch ontwerpen. Eigenlijk heb ik nooit anders gedaan, sinds ik eind jaren tachtig ben begonnen met het bouwen van asfaltcentrales. Ik deed alles: architectuur, projectleiding, uitvoering. Toen heb ik geleerd hoe je dingen integraal kunt bouwen. Het houdt in dat je in een ontwerpteam diepgaand met elkaar gaat sparren. Zo krijg je een kijkje in de kenniskrochten van de ander, waardoor je elkaar veel beter begrijpt en samen veel beter kunt innoveren. Volgend voorjaar komen we met een volledig overzicht van morfologisch ontwerpen, hoe je dat precies doet, inclusief documentatie, zodat straks iedereen het kan,” legt Carl-Peter uit.

Gelijktijdigheid

“Bouw-technisch kunnen we grote stappen maken, maar de moeilijkheid ligt in de energieslurpers die bewoners naar binnen halen, zoals magnetrons, kookplaten, vaatwassers en dergelijke,” merkt een van de aanwezigen op. “Dat zijn energiestromen die we als bouwers en ontwerpers moeilijk in de hand kunnen houden.”

Die tijdelijke ‘energieslurpers’, dat is niet de uitdaging, Het gaat om gelijktijdigheid. Vroeger stonden bij iedereen om half zes de piepers op tafel, dat is niet meer zo. Het kortstondige gebruik van inductie heeft overigens weinig invloed op de gelijktijdigheid. Je ziet wel dat er pieken zijn in de ochtend en avond, en de ogenschijnlijke grootste boosdoeners als de PV-panelen, auto-opladers zijn het ook niet, wel de gelijktijdige warmtevraag van warmtepompen, die kun je niet zo maar even afschalen of tijdelijk uit zetten. Het gaat erom dat mensen wijzer gemaakt worden op het gebied van energie-management. Er zullen methodes en prikkels komen zodat niet iedereen op hetzelfde moment zijn auto gaat opladen. Zo kun je denken aan het tijdelijk uitschakelen van PV-panelen en het opladen van je auto enkel na elf uur ’s avonds.”

Ik ben ervan overtuigd dat we op dit moment onze kans moeten pakken en als we dat doen, gaan we een hele mooie toekomst tegemoet”, sluit de gastspreker van vandaag af.

Geleerde lessen

Netbewust bouwen is geen toekomstvisie meer, het is een direct toepasbare aanpak
Energieverbruik begrijpen én sturen blijkt een cruciale sleutel
De kloof tussen early adopters en early majority is nagenoeg verdwenen, waardoor innovaties sneller kunnen opschalen.
Morfologisch ontwerpen geeft ontwerpteams de ruimte om écht integraal te werken en betere, toekomstbestendige keuzes te maken.
Innovaties zoals biobased bouwen en slim doordachte installatieoplossingen laten zien dat praktische, schaalbare oplossingen al klaarstaan.
De grootste winst ligt niet altijd in meer technologie, maar in gelijktijdigheid en slim energiemanagement over de dag heen.
Als je het echt wil, dan kan het in goede onderlinge afstemming vooraf en tijdens de gebruikersfase
Handreiking: Netbewuste Energieconcepten voor woningbouw
Onderzoek: Netbewuste Nieuwbouw – Het stedenbouwkundige perspectief

Oproep

Cirkelstad groeit door mensen die vooruit willen, door pioniers, kritische denkers, verbinders en doeners. Wil jij meebouwen aan deze coöperatieve beweging, je laten inspireren of zelf een casus in wil brengen om te evalueren en van te leren? Meld je aan voor een volgende Cirkelstad bijeenkomst of neem contact op met spinner Wytze Kuijper via wytze.kuijper@cirkelstad.nl en 06-22968568. Samen werk maken naar een circulaire én toekomstbestendige bouwsector.