Inleiding

Van tuindorp tot proeftuin

In nauwe samenwerking met de bewoners wordt ernaar gestreefd om Heijplaat in 2020 energieneutraal te maken. Met een heel scala aan maatregelen zet een groot aantal partners daar gezamenlijk de schouders onder, een primeur in Nederland.

Casebeschrijving

OPGAVE

Wijk als proeftuin – Paul van der Hoeven is Senior Innovatiemanager bij Eneco en sinds twee jaar betrokken bij dit project. ‘Eneco heeft met Wereld Natuur Fonds (WNF), de ge­meente Rotterdam, woningcorporatie Woonbron, het Rotterdamse Havenbedrijf en Stedin een overeenkomst gesloten om Heijplaat in 2020 energieneutraal te maken. Dat wil zeggen dat we meer energie willen opwekken dan hier wordt verbruikt.’ Het experiment ging op 9 mei 2012 officieel van start. ‘Uniek, want op wijkniveau is dit in Nederland nog niet eerder vertoond.’

De samenwerking tussen de partners is min of meer vanzelf gegroeid, ze waren allemaal al actief op Heijplaat. ‘Rotterdam is aandeelhouder van Eneco, en de wijk heeft – met veel dynamiek bij de bewoners, de bijzondere ligging en de behoefte aan impulsen – alles mee om als proeftuin voor dit project te dienen.’ Ook histo­risch klopt het. ‘Honderd jaar geleden was Heijplaat zelfvoorzienend, met moestuin en kerkjes. Het zou leuk zijn die autonomie nu weer op energiegebied te realiseren. Bovendien is het een aansprekend thema om in het buitendijks gelegen Heijplaat het voortouw te nemen in de strijd tegen de zeespiegelstijging.’

AANPAK

Mensen interesseren – De bewoners zijn een wezenlijke factor weet Paul van der Hoe­ven: ‘Het is de uitdaging om bewoners leidend te laten zijn in de ontwikkeling van nieuwe diensten en oplossingen.’ Maar de realiteit is altijd weerbarstig. Tachtig procent van de bewoners is huurder op Heijplaat, ver boven het Nederlands gemiddelde. ‘Als huurder neem je minder snel isolatiemaatregelen bijvoor­beeld. Dat vindt men een taak voor de corporatie. Die wíl wel investeren, maar dan gaat de huur weer omhoog, meer dan de besparing op energie. Bovendien is het merendeel van de bewo­ners eenvoudig gezegd niet bezig met duurzaamheid. Ze hebben andere dingen aan hun hoofd, de school, overlast, criminaliteit. Voor ons is het daarom een extra uitdaging om juist hier grote stappen te zetten. Met keukentafelgesprekken en bijeenkomsten proberen we mensen te interesseren voor dit project.’

 

Met keukentafelgesprekken proberen we mensen te interesseren.

 

Experimenten – Er werd van alles in gang gezet. Als onderdeel van Slim Wonen kregen bewoners op Heijplaat, als eersten in Nederland, een gratis Toon, een slimme energiemeter. Ze kregen een zonnepa­nelenpakket aangeboden en er werd een duurzaam stroom- en gascontract met vaste korting voor Heijplaat gelanceerd. Voor elke deelnemer deed Eneco een donatie in een pot voor lokale goede doelen. Paul: ‘Bewoners bepalen zelf waar het geld naartoe gaat. Met een opbrengst van 10.000 euro voor 400-500 huishoudens is dat aardig gelukt, een mooi resultaat.’ En er wordt verder geëxperimenteerd: ‘We gaan een proef doen met energieopslag in de woning, dat is nieuw in Nederland. Er zijn ook plannen voor een elektrische deelauto voor de buurt.’ Ook het verrekenen met bewoners van grootschalig opgewekte stroom is zo’n nieuw onderwerp. ‘Er zijn gesprekken met het Havenbedrijf om de stroom van de honderden panelen van het dak van RDM te verdelen over de bewoners van Heijplaat. Er loopt een studie naar windenergie, er is al een geschikte locatie gevonden bij het Beneluxplein, op een kilometer hemelsbreed.’ Is er geen weerstand tegen die molen? ‘Ach, Nederland is zo klein, hij staat altijd in iemands achtertuin. Mensen zouden financieel kunnen investeren in de molen, en dat geld via de energienota weer terug kunnen krijgen. Dat spreekt wel aan.’

RESULTAAT

Grootschalige opwek – Om te komen tot een energieneutraal Heijplaat is grootschalige opwek cruciaal. ‘Je hebt heel veel zonnepanelen nodig, in com­binatie met een windmolen. Met isoleren of de thermostaat wat lager zetten komen we er niet.’ Al met al vallen de resultaten na twee jaar nog niet mee. ‘Een groot zonnepark is een mooi idee, maar er moet wel een realistisch verdienmodel achter zitten. Je moet vooraf investeren en in het algemeen zijn terugverdientijden langer dan de gemid­delde Nederlander gewend is. Daarom moet je er ook echt in geloven en je steentje willen bijdragen.’

 

Met wat tegenwind kom je vaak tot creatieve oplossingen.

 

Samenwerking blijft het toverwoord. ‘Het is ook complex om met alle partners op één lijn te komen, dán gaat de een sneller, dán de andere. Samenwerken met bewoners vraagt van een grote organisatie dat je je klein kunt maken. Je moet naar de klanten toe. Je kunt plannen maken, samenwerkingsovereenkomsten sluiten, ideeën uitwerken, maar je moet ook aan de keukentafel praten over wat er speelt. Dan blijkt energie vaak geen priori­teit. Bij langlopende projecten zie je ook gewenning optreden, de focus vasthouden met de horizon ver weg is per definitie moeilijk. Toch kom je met wat tegenwind vaak tot creatieve oplossingen, dat is wel mooi om te zien.’