Een koppeling is gemaakt met de praktijk van hoogwaardig hergebruik, door het hele proces, vanaf het moment dat een potentieel her te gebruiken product nog in een “oude situatie” aanwezig is, tot en met de “nieuwe situatie” waarin het bouwproduct is hergebruikt. Voor de volledigheid is ook het mogelijke (vaak voorkomende) tussentijdse proces van opslag en bewerking (tussenhandel) ook meegenomen in de beslisboom. Het is belangrijk om vast te stellen dat de beslisboom, hoewel de stappen van boven naar beneden onder elkaar gezet zijn, niet per definitie geheel chronologisch is. In tegendeel, zoals in het schema aangegeven zouden stappen II, IV en V juist overlappend / gelijktijdig plaats moeten vinden.

De beslisboom geeft inzicht in alle (mogelijke) stappen die doorlopen (kunnen) worden, maar het is ook mogelijk om de beslisboom te raadplegen vanuit een specifieke rol die iemand heeft of vanuit een specifiek moment tijdens het proces. 

De beslisboom start bij de huidige situatie

In de praktijk blijkt dat deze eerste kwaliteitsbeoordeling in een vroeg stadium, bij voorkeur nog als het oude gebouw in gebruik is, zou moeten plaatsvinden, en dat dit de kansen op hoogwaardig hergebruik aanzienlijk vergroot. Informatie over de oude situatie / voorgeschiedenis van een bouwproduct is belangrijke input voor de kwaliteitstoetsing van het bouwproduct. Daarnaast kan door het opslaan van informatie / voorgeschiedenis en een eerste kwaliteitstoetsing in de oude situatie mogelijk kosten worden bespaard door het (onnodig) uitvoeren van testen of andere kwaliteitsbepalingen. Vanwege mogelijk eigenaarschap overdracht is het van belang de juiste informatie te verzamelen en te bewaren, inclusief een overzicht van de vrijkomende producten en materialen.

Voorafgaand aan de exploitatie- en gebruiksfase is het bestaande gebouw, in het (verre) verleden vanzelfsprekend gebouwd en opgeleverd, waarbij toen het product voldeed aan kwaliteitsnormen, bouwregelgeving en overige kwaliteitscontroles. In de beslisboom is dit uitgewerkt in dossier “K1”.

In veel gevallen zal voorafgaand aan de sloop kwalitatief onderzoek plaatsvinden naar de mogelijkheden voor hoogwaardig hergebruik van in het gebouw aanwezige elementen, componenten en materialen (bouwproducten). Dit kan bijvoorbeeld via een bouwstoffeninventarisatie, onderzoek naar de specifieke toepassing en bijbehorende (essentiële) kenmerken van bouwproducten, of een materiaalkundig onderzoek, in combinatie met deskresearch naar de mogelijk nog aanwezige / beschikbare documentatie en specificaties van bouwproducten (oorspronkelijke documenten van K1). Dat onderzoek is aangeduid door middel van dossier “K2”.

In de praktijk blijkt dat deze kwaliteitsbeoordeling in een vroeg stadium, bij voorkeur nog als het oude gebouw in gebruik is, zou moeten plaatsvinden, en dat dit de kansen op hoogwaardig hergebruik aanzienlijk vergroot. Dit gebeurt idealiter in de gebruiksfase of voorafgaand aan de sloop om onnodige demontage te voorkomen. Dat onderzoek is aangeduid door middel van dossier “K2”, hetzelfde dossier waarnaar u in stap I al wordt verwezen. In deze fase is het aan te raden ook alvast onderzoek te doen naar afzetmogelijkheden van de vrijkomende producten en materialen op basis van de resultaten.

Om te kunnen bepalen welke producten vrijkomen, is een visuele inspectie een belangrijke eerste stap in het toetsen van de kwaliteit van een al gebruikt bouwelement. De visuele inspectie verwijst naar het met je ogen waarnemen van mogelijke schade. Door te kijken naar het functioneren van het element in de ‘oude situatie’, waaronder waarneembare beschadigingen, mate waarin een product vervuild is en de manier waarop het verwerkt is, kan een eerste inschatting worden gemaakt of het bouwproduct potentie heeft voor hergebruik. Dit betekent dat in deze fase bouwproducten onderzocht worden op:

• Functioneren van het bouwproduct
• Conditie van het bouwproduct
• Demontabelheid van het bouwproduct

Indien de visuele inspectie tot de conclusie lijkt dat het bouwelement mogelijk van voldoende kwaliteit is voor hergebruik, met al dan niet een relatieve eenvoudige bewerking, is dit reden om het bouwelement verder te onderzoeken. Niet alle beschadigingen zijn immers visueel waarneembaar. Een visuele inspectie alleen is daarom onvoldoende om de kwaliteit aantoonbaar te maken. Dossier K2 behandeld ook de overige kwalitatieve aspecten, waaronder materiaalkenmerken, materiaaldegradatie, circulaire risico’s en mogelijkheden om producten te bewerken. Daarnaast is het mogelijk dat er kwaliteitsvariatie aanwezig is tussen dezelfde bouwproducten groep.

Wanneer er inzicht bestaat over de vrijkomende producten en materialen en de mogelijke kwaliteit daarvan is vastgesteld (op basis van dossiers K1 en K2), is het belangrijk een strategie te kiezen (reuse, refurbish, remanufacture, repurpose, recycle, recover, stort). Hierbij kunnen partijen kijken naar de afzetmogelijkheden en het proces verder organiseren.

De wijze van demonteren kan zijn gebaseerd op de kwaliteit van het her te gebruiken product. Daarom is het belangrijk dat partijen hier voorafgaand aan de uitvoering goed voorbereiden. Deze kwalitatieve aspecten zijn verder uitgewerkt in de eerdergenoemde dossiers K1 en K2.

Goed demonteerbare en vrij toegankelijke bouwproducten zullen zonder veel moeite, met beperkte milieu-impact en vooral met behoud van zoveel mogelijk kwaliteit van het bouwproduct gedemonteerd kunnen worden. In dit onderdeel is verbinding gemaakt met de ‘six layers of brand’, maar ook zijn andere aspecten vermeld:

• Type verbindingen
• Toegankelijkheid van de verbinding
• Doorkruisingen
• Vorminsluiting

Daarenboven kan het voorkomen dat voor het losmaken van elementen of componenten (toch) zaag- of breekwerk nodig is, bijvoorbeeld het vrijmaken van (prefab-)betonvloeren door middel van zaagwerk ter plaatse van de oplegging. Deze optie is mogelijk (en is ook al voorgekomen in de markt), ondanks het feit dat het constructieve bouwproducten (“structure”) betreft die verbonden zijn met een aangestorte (rand)verbinding (slechte score op “losmaakbaarheid”). In dit geval zal bij het demonteren ook het beschermen van bijvoorbeeld vrijkomende wapening van belang zijn voor (het behoud van) de kwaliteit.

Het Bouwbesluit kent geen regelgeving voor het transport en opslagtijd van bouwproducten tussen het verplaatsen en het verbouwen van een bouwwerk. Dit, ondanks dat transport en opslagtijd mogelijk van invloed zijn op de kwaliteit van het her te gebruiken bouwproduct. De manier van opslag en transport dient te worden meegenomen in de kwaliteitstoetsing, ondanks dat hier geen eisen voor zijn opgesteld op dit moment. Opslag van hergebruikte producten zal minstens zo goed moeten zijn als bij nieuwe producten (onderdak, vochtvrij, niet in contact met de grond).

Bouwproducten die niet direct afgezet kunnen worden voor hergebruik worden afgevoerd door sloopbedrijven. Partijen, waaronder de sloopbedrijven zelf, die vervolgens betrokken zijn bij de opslag, reparatie, schoonmaak, nadere verwerking, kortom het verder geschikt houden of maken van de bouwproducten voor latere toepassing, kunnen de beslisboom gebruiken voor inzicht in het vervolgproces en de bijbehorende stappen, kwaliteitstoetsen en verplichtingen waarmee de afnemers van de bouwproducten te maken (kunnen) krijgen. Daarnaast kan de beslisboom inzicht geven in het voortraject, stappen en dossiervorming, die bij het vrijkomen en de toelevering van het bouwproduct van toepassing zijn geweest.

Op dit moment zijn nog geen dossiers beschikbaar wat tussenhandelaar zou kunnen helpen bij kwaliteitscontrole van de 2e of 3e handsbouwproducten bij inname / inkoop (dossier K4) én uitgave / verkoop van het bouwproduct (dossier K5).

Hoofdstappen V en VI gaan in op de voorbereiding en uitvoering van het (nieuw)bouwproject. Aangegeven partners zijn opdrachtgevende, ontwerpende, adviserende, ontwikkelende en/of bouwende partijen die bezig zijn met het conform wet- en regelgeving voorbereiden en uitvoeren van het project. De toepassing van hoogwaardig hergebruikte 2e-hands producten maakt integraal onderdeel uit van dit proces. De kwaliteitsborgers en het bevoegd gezag zullen conform de richtlijnen en de WKB zorgdragen voor de borging en toetsing van de kwaliteit. De beslisboom geeft in hoofdlijnen inzicht in dit proces, waarbij ook is weergegeven hoe de toepassing van hoogwaardig hergebruikte bouwproducten onderdeel uit kan maken van deze toetsing.

De (in)formele kwaliteitsbeoordeling

De nieuwe situatie is bepalend voor het toetsingsniveau zoals vastgelegd in wet- en regelgeving, de bijbehorende vereiste kwaliteit en daarnaast de gewenste kwaliteit. Dit is daarom een zeer belangrijke factor en een belangrijk onderdeel van de beslisboom: alle kwaliteitstoetsingen en de documentatie daarvan gedurende het gehele proces (dit kan zeer divers zijn, variërend van helemaal niets tot een compleet dossier met berekeningen en verklaringen van kwaliteit en prestaties) vormen uiteindelijk de input voor de uiteindelijke vaststelling of iets voldoet aan het bouwbesluit en de vraag of er nog nadere onderzoeken of testen noodzakelijk zijn. Aspecten die belangrijk zijn voor het bepalen van het toetsingsniveau zijn:

• Gegevens bouwproject en toepassing bouwelement (Bouwbesluit 2012)
• Bouwwensen
• Bouwontwerp (circulaire bouwprincipes)

Voor partijen die betrokken zijn bij de voorbereiding van het (nieuw)bouwproject geeft de beslisboom mogelijk inzicht in de informele en formele kwaliteitsbeoordeling van het 2e-hands bouwproduct als onderdeel van de totale goedkeuringsprocedure (uitgaande van de nieuwe Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen) van het project. Daarnaast kunnen partijen in deze fase (terugkijkend in het schema) mogelijk inzicht krijgen in de stappen die voorafgingen aan het beschikbaar komen van het her te gebruiken bouwproduct, de kwaliteitstoetsing en eventuele dossiervorming die daarbij mogelijk heeft plaatsgevonden. Deze informatie is mogelijk van belang of van waarde voor de formele beoordeling en goedkeuring van het bouwproduct c.q. het project.

De beslisboom heeft als doel om onzekerheid die ontstaat bij het hergebruik van bouwelementen met betrekking tot kwaliteitstoetsing te reduceren. Het doel is om de risico’s die gepaard gaan met het hergebruiken van een bouwelement minimaal en goed overwogen zijn. Circulair bouwen is immers nieuw en vereist nog de nodige praktijkervaring.

Wanneer het bij nieuwbouw van gebouwen waarbij de kwaliteitsgarantie van nieuwe bouwelementen minder onzekerheid biedt dan wanneer het gaat om her te gebruiken bouwelementen, is het snel te concluderen dat er behoefte is aan een eindcontrole of zelfs een periodieke kwaliteitscontrole na de bevestiging van het bouwelement in de nieuwe situatie. Om problemen al dan niet met constructieve bouwelementen in de toekomst te voorkomen en voorzichtig te zijn in het, op dit moment nog, leertraject van direct één-op-één hergebruik van bouwelementen, is het aan te bevelen om te onderzoeken naar de mogelijkheden en in welke maten er periodieke keuringen moeten plaatvinden. Dit laatste, de mate waarin periodieke keuringen moeten plaatsvinden, zal afhankelijk zijn van de kwaliteit van het bouwelement. Om deze reden zijn enkele stappen toegevoegd bij en na de oplevering in de beslisboom. Dit betreft tevens vragen c.q. ontwikkelingen die spelen ten aanzien van de kwaliteitsborging, instandhouding en eventueel te implementeren “actief toezicht”.

Daarnaast is het van belang dat de leerervaringen gedeeld worden en de benodigde informatie voor kwaliteitstoetsing structureel wordt opgeslagen.