Column van Cora Jongenotter over Sociale Innovatie

Op 9 oktober j.l. waren de partners van de Cirkelsteden Rotterdam en Den Haag te gast bij Hogeschool Inholland. Hiltrud Pötz, associate lector Living in an Urban Delta, gaf ons een kijkje achter de schermen van haar Atelier Groenblauw. Zij werkt hier met studenten aan groenblauwe netwerken voor duurzame en dynamische steden. Dit is tevens de titel van het boek wat zij mij in 2015 cadeau deed. Wij maakten destijds kennis in het kader van een afstudeerscriptie van een tweetal studenten die ik begeleidde.

Het boek is, volgens insiders, dé leidraad voor het inzetten van groenblauwe netwerken om de effecten van de klimaatverandering te verzachten. Dat is een mond vol waar het gaat over groen en water als de dragers van de groenblauwe netwerken. Het boek gaat over ecosysteemdiensten zoals waterberging, recreatie, verbetering van luchtkwaliteit en biodiversiteit.

Duurzaam Bouwen

Tijdens het congres Duurzaam Bouwen ontmoetten Hiltrud en ik elkaar opnieuw. Het congres stond in het teken van toekomstbestendigheid. De Gemeente Den Haag wil bouwen en er tegelijkertijd voor zorgen dat steden leefbaar, klimaatbestendig en groen blijven.  Die ambities geeft de Gemeente vorm binnen de leefomgeving: de schaalgrootte en de menselijke maat. Vervolgens kijkt men naar het gebruik van materialen, afvalstromen, gezondheid, klimaatadaptatie, prettig verblijven en ontmoeten, schone energie en een voetganger- en fietsvriendelijke omgeving.

Hiltrud haakte hierop aan door onder andere met studenten van het Welland College en Inholland antwoord te geven op de vraag: ”Bouw jij ook divers en klimaatrobuust?”

Met de studenten deed Hiltrud onderzoek naar hoe eenvoudige, gestandaardiseerde maatregelen een groot effect kunnen bereiken. Ze kunnen zorgen voor meer natuur en meer klimaatrobuust inrichten door te vergroenen. Schuurtjes zijn uitstekende plekken om geschikt te maken voor het nestelen van dieren. Doordat er geen isolatie-eisen aan schuurtjes worden gesteld, is het eenvoudig en goedkoop om uitsparingen voor nestelgelegenheden te integreren.

EVA Lanxmeer

In dezelfde periode dat ik met Hiltrud kennismaakte, reisde ik met de studenten af naar EVA Lanxmeer in Culemborg, de eerste grootschalige ecologische woonwijk van Nederland. We spraken daar uitgebreid met de grondlegger, Marleen Kaptein. Zij vertelde ons over het EVA-concept: een integrale benadering van wonen, waterhuishouding, energie- en voedselvoorziening én sociale cohesie.

In de jaarlijkse uitgave van Trouw, de duurzame 100, werd op 11 oktober j.l. een artikel gewijd aan EVA Lanxmeer en Marleen Kaptein. Daarin benadrukt zij dat juist nú de noodzaak voor natuurvriendelijk bouwen aanwezig is. Het Klimaatakkoord van Parijs is getekend, gemeenten zijn meer met duurzaamheid bezig én er ligt een enorme bouwopgave voor Nederland.

SUS-ateliers & Hooge Nesse

In de samenwerking met de Hogeschool Rotterdam, opleiding Bouwkunde, raakte ik betrokken bij de bouw van het circulair bezoekerscentrum natuurgebied Hooge Nesse in Zwijndrecht.

Eind 2018 werd gestart met de bouw van het bezoekerscentrum. Het duurzame paviljoen is een burgerinitiatief vanuit de Stichting Hoogenesse/Veerplaat. Het ontwerp werd gemaakt door studenten van de SUS-ateliers van de Hogeschool Rotterdam onder de bevlogen leiding van Arjan Karssenberg, associate lector en initiatiefnemer van de SUS-Ateliers.

Stichting Zwijndrecht Werkt heeft het voorbereidende werk op de bouwplaats gedaan met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De uitvoering vindt plaats in samenwerking met het MBO Bouwkunde van het Da Vinci college en diverse partijen uit de regio.

Dynamisch ontwerpen

Uitgangspunt bij ontwerp en uitvoering van het gebouw is dat de materialen hergebruikt zijn of worden en het gebouw zelfvoorzienend is. Om op de bouwplaats zo efficiënt mogelijk te kunnen werken, is elders een “Hub” gecreëerd waar (sloop)materialen gereed gemaakt worden voor verwerking in de nieuwbouw. Omdat vooraf niet bekend is welke materialen beschikbaar komen voor de bouw, is het ontwerp dynamisch.  Hierdoor vindt een andere benadering plaats bij de aanvraag van de bouwvergunning: opschrijven aan welke eisen de gebruikte materialen gaan voldoen. De artist impression en het uiteindelijke beeld wijken om die reden ook van elkaar af.

Los van het toegepaste materiaal is het bezoekerscentrum uniek: het wordt binnen het onderwijs gerealiseerd met studenten, ex-studenten en leermeesters.

De komende tijd breng ik vaker initiatieven als hierboven beschreven voor het voetlicht. Hiermee hoop ik kennis te ontsluiten en het ‘toepassingsgericht onderzoek’ op de Hogescholen te stimuleren. Met het zichtbaar maken van wat circulair bouwen in de praktijk betekent, wil ik bedrijven stimuleren ermee aan de slag te gaan.