Met het circulair innovatie partnerschap versnelt u de verduurzaming van uw portfolio

LekkerWonen in Lekkerkerk[1] is een kleine woningcorporatie met 4.500 woningen in beheer. Ze staan voor een enorme opgave; twee derde van de portefeuille is verouderd en moet verduurzaamd worden. Het bestuur heeft ook een wensenlijst voorwaarden: het moet snel, zo veel mogelijk circulair, gezond, comfortabel, zonder hinder voor en met inspraak van bewoners, energiearm en ja, toch ook wel goedkoop. Dan hebben we het nog niet eens over de veranderende eisen van buiten, bijvoorbeeld voor stikstof en PFAS. De capaciteit van de organisatie is beperkt, elk project wordt apart gecontracteerd bij enkele lokale aannemers en LekkerWonen moet moeite doen om haar eigen beleid in de projecten terug te zien. Met de huidige aanpak van projecten gaat het niet lukken. Hoe dan wel?

Een procesinnovatie

Het voorbeeld van LekkerWonen staat niet op zichzelf. De uitdagingen in de bouw zijn duidelijk en voor meeste lezers bekend; de planeet, klimaatdoelstellingen, beleid en regelgeving vragen om een versnelling van circulair bouwen. We horen telkens van technologische ontwikkelingen en inzichten die zich in steeds hoger tempo opvolgen. Zelfs de Corona-crisis zorgt voor een vruchtbare bodem.

Alleen is de bouw een zich langzaam ontwikkelende sector, waar innovatie weinig ruimte krijgt. De gebaande paden zoals inkoopprocessen zijn geen goed handvat om dit te doorbreken, zoals het bestuur van LekkerWonen ook heeft gezien. Dus presenteren we een procesinnovatie als breekijzer.

Het Circulair Innovatie Partnerschap slingert circulaire innovaties juist aan en zorgt voor co-creatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemers op de overige eisen en de wensen. Zij werken al in een heel vroege ontwikkelingsfase samen, waardoor opgave en oplossingen eerder samenkomen. Het resultaat: een beter, sneller en goedkoper proces met op het doel en gebruiker toegespitste oplossingen.

Het Circulair Innovatie Partnerschap is een cocktail van diverse zeer mooie ingrediënten die al in de markt beschikbaar zijn, maar we passen ze nog niet tezamen, robuust genoeg of grootschalig toe. De cocktail combineert circulaire ambities met het innovatiepartnerschap en structurele, werkelijke samenwerking.

Het is daarmee een nieuwe manier voor het contracteren van partners uit de markt voor circulaire bouwprojecten. Dit is een model voor overheden zoals gemeentes en het Rijksvastgoedbedrijf, maar ook bijvoorbeeld voor groot-vastgoedbezitters zoals vastgoedbeleggers en woningcorporaties als LekkerWonen. Het kan leiden tot het baanbrekend verduurzamen van hun vastgoedportfolio.

In vijf stappen circulaire innovaties

Het principe is als volgt:

  1. Formuleer ambities en doelstellingen: stel een hoge ambitie centraal voor het circulair verduurzamen van het portfolio. Uiteraard kunnen hier ook andere ambities worden toegevoegd vanuit de wensenlijst, zoals in de introductie benoemd. Wees wel voorzichtig met het stapelen van ambities en zo daarbij zoveel mogelijk integraliteit. Vul de ambities in met concrete doelstellingen op langere termijn.
  2. Ga een partnerschap aan: zoek een werkelijke samenwerking met de markt, gebaseerd op de beginselen gelijkwaardigheid, vertrouwen en transparantie. Durf op die beginselen in de selectie te sturen en op basis daarvan één partij[2] te contracteren. Eerlijk geld voor eerlijk werk is daarbij een logisch principe voor de prijsopbouw, niet een competitie op de laagste prijs in een kortdurend aanbestedings- of inkooptraject.
  3. Formuleer een lange-termijn-strategie voor het partnerschap: een langjarige samenwerking nodigt uit tot:
    1. het opbouwen van een samenwerking,
    1. commitment van team en inzet,
    1. het opbouwen van kennis van elkaars organisatie, context en stakeholders,
    1. het doen van investeringen,
    1. het systematisch innoveren en implementeren van die innovaties,
    1. het ontwikkelen van een gezamenlijke leerlijn,
    1. het creëren van gezamenlijke belangen: het vervullen van ambities en doelstellingen,
    1. de tijd om te leren, door te groeien en het continu meten, monitoren en flexibel inrichten van de ambities, doelstellingen, samenwerking en KPI’s, en
    1. het opbouwen van externe exposure, netwerken en het betrekken van ketenpartners.
  4. Ga een gezamenlijk Research & Developmenttraject aan: er zijn steeds meer ontwikkelingen binnen circulair bouwen. Om echt grote besparingen te realiseren, standaarden te ontwikkelen en continu innovaties door te blijven voeren, is de aanbestedingsprocedure van het innovatiepartnerschap de aangewezen procedure. Als de ambities en doelstellingen dusdanig zijn dat deze nog niet op een voldoende niveau op de markt beschikbaar zijn, kan deze procedure worden toegepast. Voor partijen die op grond van de aanbestedingswet niet aanbestedingsplichtig zijn zoals de meeste private partijen, is de procedure altijd toe te passen. Het grote voordeel is dat de probleemeigenaar en de oplosser samen aan één tafel zitten. Dit zorgt voor een snelkookpan met innovatie- en ontwikkelkracht bij de marktpartij. Bovendien is het een springplank voor de bredere markt om te innoveren. Ook de afvallende partijen hebben namelijk geproefd aan – en gewerkt met – innovaties en ontwikkeltrajecten. Zij worden daarmee gestimuleerd dit ook buiten deze aanbesteding verder toe te passen en door te ontwikkelen. Er zijn immers vele organisaties met vergelijkbare ambities en doelstellingen.
  5. Lanceer de ontwikkeling in de praktijk: de opdrachtgever is in het partnerschap een ware ‘launching customer’. Door de innovatie direct te implementeren krijgt de marktpartij een steuntje in de rug. Andere potentiële klanten kunnen zien dat een innovatie is bewezen en het zo van de plank inkopen.

LekkerWonen, vijf jaar later…

LekkerWonen is met het Circulair Innovatie Partnerschap aan de slag gegaan. Ze zijn begonnen met een Ambitieworkshop. In een middagje konden ze zo bepalen waar voor hen de nadruk de komende jaren op moest komen te liggen: hoge huurderstevredenheid, 100% circulair bouwen in 2030 en 20% lagere onderhoudskosten. Deze ambities zijn vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst en in een marktconsultatie voorgelegd aan de markt. Na enkele aanpassingen zijn ze een aanbesteding gestart en hebben ze de perfecte samenwerkingspartner gevonden: LekkerBouwen. Een partij die regionaal opereert, met LekkerWonen meedenkt en al ideeën heeft over het behalen van de ambities. Het eerste jaar was wennen aan de nieuwe werkwijze en daar hebben partijen mee geëxperimenteerd. Nu leggen zij bij de start van elk project KPI’s vast. Die bepalen hoeveel het project bijdraagt aan de te behalen ambities. Ook loopt er parallel een R&D-traject waarin eerst circulaire kozijnen en vloeren zijn bedacht en nu gewerkt wordt aan alternatieven voor purschuim. Dit gebeurt samen met partners. En het werkt. De huurderstevredenheid is gestegen, onderhoudskosten zijn gedaald en het lijkt alsof het eerste 100% circulaire project al voor 2030 wordt uitgevoerd!

Met het Circulair Innovatie Partnerschap maak je een grote impact

Door op deze vernieuwende manier verduurzamingsprojecten op te pakken, bereik je twee dingen: grootschalige verduurzaming van de gebouwde omgeving en een sectorbrede sprong vooruit.

Voor vastgoedeigenaren met grote portfolio’s is het Circulair Innovatie Partnerschap interessant. De Bouwagenda laat zien dat de gebouwde omgeving als geheel verantwoordelijk is voor 25% van de CO2-uitstoot in Nederland, 50% van het grondstofgebruik[3] en de bouw produceert bijna 25% van als ons afval[4]. Het Circulair Innovatie Partnerschap is bovendien goed toepasbaar in andere velden binnen de bouwsector, zoals waterbouw, groenvoorziening, rail- en weginfrastructuur.

Ook wooncorporatie Lekkerwonen kan hiermee een grote stap maken. Algemene cijfers laten zien dat er in Nederland medio 2015 circa 1,5 miljoen sociale huurwoningen met een energielabel C of lager zijn. Als deze woningen niet alleen worden verduurzaamd, maar tevens circulair worden gerenoveerd, kan een grote bijdrage worden geleverd aan de transitie naar een circulaire economie. Daarnaast kan LekkerWonen ook overwegen haar wensenlijst mee te nemen in de samenwerking, zodat ook gezondheid, comfort, hinder voor bewoners, energie en kosten niet worden vergeten.

De praktijk laat het zien: tijd voor de volgende stap in inkoop en contractering

Met dit contracteringsmodel komen verschillende innovatieve concepten op een vernieuwende manier samen: de procedure van het innovatiepartnerschap, een alliantie of bouwteam concept en het contracteren van een ambitie en langjarige samenwerking geëxperimenteerd in de (utiliteits-) bouw, GWW, luchtvaart, onderwijs en nutssectoren. Gezamenlijk zijn ze nog niet toegepast. Door best practices uit de eerdergenoemde sectoren te benutten hebben opdrachtgevers een solide uitgangspunt. AT Osborne begeleidt reeds verschillende opdrachtgevers bij het uitrollen van delen van het concept. Denk aan duurzame oevers, circulaire bankkantoren en een verduurzamingsprogramma voor 3000 sociale huurwoningen. Het vraagt wat lef van onze opdrachtgevers, maar dat is ook nodig om de klimaatdoelen op onder meer CO2-reductie en circulaire economie te behalen.

Meer weten?

Neem contact op met Fanauw Hoppe () en Gerben Hofmeijer ().

ir. Gerben Hofmeijer is adviseur en trekker van het team ‘Duurzame Ontwikkeling’ bij AT Osborne. Hij is gespecialiseerd in contracteren, duurzaamheid en innovatie in het publieke domein.

mr. Fanauw Hoppe is coördinator Duurzame leefomgeving en trekker van de actiegroep ‘Circulair’ voor AT Osborne, tevens advocaat bij AT Lawyers. Hij specialiseert zich in circulaire, complexe en innovatieve gebieds- en bouwopgaven.


[1] Uiteraard fictief.

[2] Zo wenselijk kan een partnerschap aangegaan worden met meerdere partijen. Bijvoorbeeld als plan B, om een ‘oplossingsportfolio’ aan te leggen of om concurrentie te stimuleren.

[3] https://wegwijzer.gdci.nl/nl/topics/productgroepen/bouw

[4] https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2019/45/meeste-afval-en-hergebruik-materialen-in-bouwsector

< Cirkelstad Leernetwerk Gemeenten en Provincies van start! | Welke innovatiegerichte partij bouwt ons circulair kindcentrum?! >