Column: Leren en inspireren: gewoon dóen, zelfs nu!

Column van Cora Jongenotter over Sociale Innovatie

Terwijl de wereld lijkt stil te vallen temidden van angst en hectiek probeer ik woorden te vinden die recht doen aan de situatie. De pijn die deze onzekerheid met zich meebrengt kunnen we direct doortrekken naar de economische gevolgen.

Gelukkig ontstaan, juist in deze onzekere tijden, prachtige initiatieven die de veerkracht van ondernemers tekent. Uit schaarste ontstaat creativiteit.

Diezelfde creativiteit kan de ontwikkeling van circulair bouwen goed gebruiken. Hoeveel rapporten zijn er inmiddels over geschreven? Ik raakte het spoor bijster. Wat ik echter wél weet is dat deze rapporten een grote gemene deler hebben: ze gaan vooral over belemmeringen om tot actie over te gaan.

In de Managementsamenvatting Uitvoeringsprogramma Circulaire Bouweconomie 2020 staat geschreven: ”Circulair bouwen staat in de belangstelling en krijgt inmiddels veel aandacht. Dat is belangrijk! Helaas is het niet voldoende. Circulair bouwen kun je niet achter het bureau ontwikkelen en in de bouwpraktijk verandert er nog weinig. De marktontwikkeling ligt niet op schema. Een van de oorzaken is: we weten nog niet goed wat circulair bouwen betekent.”

Uiteraard is het noodzakelijk een benchmark op de mate van circulariteit te kunnen doen. Ook een gevalideerd verdienmodel is essentieel. Waar we echter het meest van leren is de toepassing in de praktijk. Door met en van studenten te leren, houden ze u en mij een spiegel voor. Een student kent namelijk geen belemmerende overtuigingen die de ontwikkeling van circulair bouwen in de weg staan.

Interdisciplinair

Het zijn echter niet alleen de studenten van de opleiding Bouwkunde/Bouw & Innovatie die ik op de voet volg. Ook hun collega’s van Technische Bedrijfskunde (TB) hebben een belangrijke rol in de vormgeving van de circulaire economie. Zij zijn het die nadenken over de afstemming van bedrijfsprocessen op die circulaire economie. Het gezamenlijk belang hierin is ontwikkelen van bewustwording omtrent grondstoffengebruik. Dit gebeurt door betrouwbare en transparante analysemethoden te ontwikkelen.

Dit betekent ook dat we op een andere manier mogen kijken naar projectfaseringen. De ‘oude modellen’ voldoen niet langer. Ze zijn onvoldoende flexibel omdat ze werden ontwikkeld voor lineair bouwen.

De transitie-agenda Circulaire Economie in de Bouw hanteert onderstaand stappenplan:

Afbeelding met apparaat

Automatisch gegenereerde beschrijving
Stappenplan circulair bouwen

Het is met name de uitdaging om het circulaire denken te integreren, ook bij de opleiding TB. In de nabije toekomst hoop ik dan ook meer over een interdisciplinaire benadering van projecten te kunnen schrijven. Tot die tijd ligt het accent op Bouwkunde en de projecten waarbij deze opleiding betrokken is. De keuze voor actuele thema’s maakt de opgave herkenbaar en navolgbaar!

Naoorlogse wijken

Een groot deel van de Nederlandse woningen bestaat uit rijtjeshuizen, wijken vol rijtjeshuizen. Deze werden veelal gebouwd halverwege de vorige eeuw. Er was sprake van een enorm woningtekort dat werd ingevuld door woningen die we nu typeren met energielabel E, F of G.

Inmiddels staan we voor een nieuwe opgave. De mens vraagt in een jaar meer van de aarde dan waar de aarde in kan voorzien. We moeten de impact van de gebouwde omgeving verlagen en haar voorbereiden op ‘extremer weer’. De problemen omtrent leefbaarheid en zelfredzaamheid van bewoners van voornoemde wijken vragen om een bredere aanpak.

Circulaire wijkrenovatie

De casus die door de studenten Bouw&Innovatie, samen met experts uit de bouw, werd uitgewerkt is er een in Zwijndrecht, wijk Schokhaven. De circulaire renovatiewijk is ontwikkeld in opdracht van de Gemeente Zwijndrecht, Waterschap Hollandse Delta en Woonkracht 10.

De uitwerking geeft een antwoord op de verduurzamingsopgave en verhoogt de leefbaarheid van de wijk. In plaats van de woningen te slopen, krijgen ze een verhoogd wooncomfort. Diverse groepen studenten werkten achtereenvolgens aan een circulair renovatieplan, vervolgens aan de circulaire schilrenovatie en daarna aan een plan voor het gebied. Dat betreft circulaire systemen voor water, groen en voedsel, warmte en elektra met daarbij kassen als gemeenschappelijke sociale ruimte. Vanaf september gaat een groep studenten zich richten op de werkvoorbereiding van het plan.

Samenredzaam

Schokhaven is een wijk met een groep uiteenlopende bewoners. Als het aan de studenten en de experts ligt, krijgt de wijk een leefomgeving waarin de bewoners zich aan elkaar optrekken en steeds zelfstandiger gaan functioneren.

De geïntegreerde systemen in het masterplan van de circulaire wijk Schokhaven

Dit betekent ook dat er plannen zijn voor kleinere woningen voor bewoners die een heel huis te groot vinden of niet kunnen betalen. Hierdoor ontstaat meer diversiteit en saamhorigheid in de wijk. Ook kunnen ouderen zo wellicht in de wijk blijven, al dan niet ondersteund door jongeren.

Gezonde omgeving

Het lijkt zo vanzelfsprekend, die gezonde (woon)omgeving. Toch ervaart de bewoner het pas als deze omgeving écht waarde toevoegt. Dan gaat het over een omgeving waar de bewoner bijvoorbeeld zelf fruit kan plukken of voedsel kan verbouwen.

De studenten van Bouw&Innovatie

De studenten van de Hogeschool Rotterdam deden door de jaren heen de nodige ervaring op met conceptontwikkeling en het meten en monitoren tijdens bouw, uitvoering en beheer. Met name het Concept House Instituut van Bouw- en Bedrijfskunde (CHIBB) is hiervan een voorbeeld wat geschiedenis schrijft. Het (tijdelijke) gebouw is inmiddels gedemonteerd en deels hergebruikt in het Natuur Educatie Centrum (NEC) in Zwijndrecht. Over het NEC schreef ik uitgebreid in mijn vorige column.

CHIBB, ten tijde van de planvorming

Als u meer wilt weten over bovengenoemde of eerder beschreven projecten van de opleiding Bouw&Innovatie van de Hogeschool Rotterdam, dan verneem ik dat graag! Dat geldt ook als u wilt samenwerken met de studenten aan een casus om ‘circular skills’ te ontwikkelen.

Cora Jongenotter

Cora schrijft voor Cirkelstad regelmatig een column over Sociale Innovatie. Cora bouwt vanuit haar bedrijf, Core-Identity, aan de circulaire Economie.

< Update Cirkelstad Groningen | Werkconferentie 2020 naar 27, 28 en 29 oktober! >