Cirkelstad Community Sociaal – Philippe Rol

We lijken het erover eens dat een circulaire economie noodzakelijk is, en we af moeten van de lineaire manier waarop we grondstoffen en de aarde als geheel gebruiken. Hoe we daar komen is minder evident, en of alle pogingen daartoe aan het juiste bijdragen evenmin. Want een circulaire wijze van omgang met grondstoffen of producten zegt nog erg weinig over de rol die de mens daarin heeft, met als risico dat we collectief een doel nastreven waar de mens uiteindelijk niet bij gebaat is. Operatie geslaagd, patiënt overleden.

Een gezonde leefwereld is, wat ons betreft, het achterliggende doel om een circulaire economie na te streven. Dus de circulaire economie zou dienstbaar moeten zijn aan de leefwereld. Veel systemen die met goede bedoelingen zijn opgetuigd, kunnen over tijd hun nut verliezen, of bijvoorbeeld te complex worden, of simpelweg achterhaald zijn met nieuwe kennis. Dit geldt op elke schaal: van systemen binnen een bedrijf tot de systemen die de hele samenleving beïnvloeden. We kunnen een circulaire innovatie bijvoorbeeld niet los zien van de het neoliberale systeem waarbinnen deze tot stand komt. Zoeken naar oplossingen binnen de grenzen van een economie die in de kern niet op de mens gericht is maar op groei, kan in een mum van tijd betekenen dat alle goede bedoelingen zijn veranderd in een hele hoop collateral damage.

We zullen ook kritisch moeten kijken naar het fenomeen ‘opschalen’. Want waar een circulair principe op lokaal niveau bij kan dragen aan het menselijke en niet-menselijke leven, is het totaal niet zeker dat dat op grotere schaal nog steeds zo is. Eerder het omgekeerde: zodra we een product opschalen, tuigen we een systeem op dat zo voorspelbaar mogelijk is, wat alleen lukt als toevalligheid wordt uitgesloten¹. We zorgen dus dat leven er zo min mogelijk vat op krijgt. En zodoende creëren we vooral veel systemen die op de lange termijn meer kwaad doen dan goed. Een inherente complexiteit die somber stemt.

En toch is er hoop, als we de focus verleggen. Als we niet vertrekken vanuit een zoektocht naar technische oplossingen, maar juist de levende systemen als uitgangspunt nemen². Dus niet langer werken aan systeemoplossingen om ons daarna af te vragen hoe de leefwereld daar weer een plek in kan krijgen, maar juist vertrekkend vanuit levende systemen. Met een focus op de verbindingen binnen die systemen. Dan dienen zich ook nieuwe oplossingen en modellen aan. In plaats van nieuwe producten zien we ineens nieuwe eigendomsvormen, waarbij de lange termijn in handen is van het ‘levend weefsel’ dat ook gebruik maakt van een bepaalde plek. De opkomst van de wooncoöperatie is daarvan een treffend voorbeeld, bewoners die gezamenlijk een pand bezitten, waardoor het pand niet meer op de markt komt en zich onttrekt aan de dynamiek van speculatie. Zo is Community Land Trust een coöperatieve vorm om grond in gezamenlijk eigendom te hebben³. De Zoöp gaat nog verder, een coöperatie van gebruikers waarin ook de belangen van de niet-menselijke wereld worden behartigd⁴.

We begrijpen steeds beter hoe verweven al het leven op aarde is. Een circulaire economie is intrinsiek op alle lagen verweven met al het leven dat de planeet rijk is en een abstractie van een deel van dat geheel levert, zeker op de lange termijn, ongewenste bij-effecten op. Om dat te voorkomen zullen we een circulaire economie permanent moeten beschouwen als ónderdeel van een regeneratieve manier van omgaan met alles wat leeft. Die holistische blik voegen wij als community ‘Cirkelstad Sociaal’ graag toe. Ook wij hebben geen alomvattende antwoorden paraat. We hebben wel tools, voorbeelden, deelantwoorden en vooral een hoop energie om de handschoen op te pakken en samen met jullie verder vooruit te kijken.

Noten:
1. De paddestoel aan het einde van de wereld – Anna Löwenhaupt Tsing
2. Designing regenerative Cultures – Daniël Christian Wahl
3. communitylandtrust.nl
4. https://nieuweinstituut.nl/projects/zoop