Cirkelstad Community Sociaal

We weten het natuurlijk best: een circulaire economie bereiken we niet zonder een stevige sociale basis: iedereen moet mee kunnen doen, en een rol hebben om bij te dragen. Circulariteit met een sociale basis, is een relatief nieuw aandachtsgebied in de wereld van de bouw. Naast de aandacht voor hergebruik van middelen en zoeken naar andere ontwerp- en bouwtechnieken, gaat het ook steeds vaker over de mens, over bewustzijn, gezondheid, veiligheid, eerlijkheid, gelijkheid, gelijkwaardigheid, delen en verbinden. Wat niet betekent dat het over alleen maar ‘zachte’, niet meetbare aspecten gaat. Integendeel, het is keihard, en vaak prima in tijd en geld meetbaar. Het verschil zit hem juist in een wezenlijk andere blik en andere (eind)resultaten.

Het gaat erom een vanzelfsprekende manier te vinden om sociale en ruimtelijke aspecten samen te laten komen, vanuit de blik van solidariteit en emancipatie. En dan wordt het ingewikkeld: hoe verbind je circulariteit aan emancipatie en gelijkheid? Waar raakt een praktisch, tastbaar bouwproces een abstract concept als gelijkheid? En wat heeft participatie daar mee te maken? Misschien wat ongebruikelijk in de meestal lineaire denkwereld van het bouwen, maar het kan helpen om hierbij gebruik te maken van een model dat in de jaren ‘80 door de filosoof Jürgen Habermas werd geïntroduceerd. Hij maakte onderscheid tussen de leefwereld en systeemwereld. De systeemwereld bestaat uit geïnstitutionaliseerde systemen en regels die zijn ontwikkeld om het functioneren van de samenleving te organiseren, zoals politiek en economische systemen, wet- en regelgeving, bureaucratische organisaties en technologieën. Daarnaast is er de leefwereld. De leefwereld waar de alledaagse ervaringen, persoonlijke relaties en beleving, sociale interacties en individuele, collectieve of culturele waarden en overtuigingen centraal staan. Beide werelden bestaan naast elkaar.

Vrijwel iedereen bevindt zich in meer of mindere mate in beide werelden, maar vaak niet op hetzelfde moment. De opdracht is om te zorgen voor een betere verbinding tussen die werelden. In de leefwereld wordt er gecommuniceerd op basis van argumenten en zonder macht, dat wil zeggen het redelijke gesprek tussen gelijken. In de systeemwereld wordt datgene ingezet wat nodig is om het doel te bereiken. Habermas waarschuwt ervoor dat het systeemdenken en -communiceren vanuit macht steeds meer het communiceren vanuit gelijkheid overneemt.

In het bouwproces draait het traditioneel om geld, eigenaarschap en opdrachtgeverschap. Die vormen een stevige driehoek met elkaar en alle voorstellen voor ingrepen in bouwprocessen stuiten op deze driehoek. Het toevoegen van circulariteit en het sociale fundament lijkt alleen te kunnen slagen op voorwaarde dat het geen negatieve impact heeft op deze drie uitgangspunten. Vanuit de actorenanalyse benadering vervalt deze vanzelfsprekende dominantie van wat hier even gemakshalve systeemelementen wordt genoemd. Een analyse van de ervaringspraktijk, de leefwereld, maakt andere actoren zichtbaar en laat de verbindingen zien. Het toevoegen van de sociale en ecologische aspecten zorgt voor een andere balans en laat zien dat de huidige aanpak hieraan geen waarde (financieel of intrinsiek) hecht.

Het donutmodel van Kate Raworth brengt mooi in beeld hoe deze verschillende onderwerpen op elkaar inwerken en elkaar beïnvloeden. De Donut Economie is een model waarbij economische welvaartsgroei kan plaatsvinden zonder dat ecologische grenzen overschreden worden. Simpel gezegd is het doel om de behoefte van iedereen te realiseren binnen de draagkracht van de aarde. Het uitgangspunt van de Donut Economie is dat door dingen te doen en uit te proberen, stappen gezet kunnen worden naar een sociaal en ecologisch betere samenleving. In dit model worden huidige dominante uitgangspunten ter discussie gesteld. Er worden nieuwe uitgangspunten geïntroduceerd die vanuit een economisch perspectief een ander, groter ingebed beeld geven: de planetaire grenzen zijn ook de economisch planetaire grenzen. De sociale ondergrenzen zijn tegelijk ook de economisch sociale ondergrenzen.

De opgave die voor ons ligt is het vinden van een verbinding en een balans tussen de twee werelden waarbij het ecologisch plafond en het sociale fundament de grenzen zijn waarbinnen de ruimte voor het bouwproces in haar volle breedte en diepte zich afspeelt.

Van theorie naar praktijk
In de greenpaper die je hier kunt downloaden geven Marjo van Schaik en Fulco Treffers hier meer betekenis aan en komen met praktijkvoorbeelden aan de hand van vier thema’s:

1. Een inclusief team

2. Eindgebruikers aan tafel

3. Arbeidskansen

4. Van circulariteit een professie maken

De kersverse community “Cirkelstad Sociaal” pakt deze thema’s bij de kop, onderzoekt ze en past ze aan.

We willen graag met andere communities of met partners in gesprek over jullie vragen, over best practices, over jullie cases. We hebben ervaring met grote projecten die we met veel liefde delen, maar daarnaast willen we graag ook jullie verhalen horen. Jullie goede voorbeelden, of jullie grote vragen.

Daarnaast zullen we een aantal grote thema’s agenderen die wat ons betreft zwaar onderbelicht zijn, waar we bijeenkomsten over zullen organiseren.

Denk bijvoorbeeld aan de sociale transitie voor onze huidige op competitie en schaarste gebaseerde aanbestedingscultuur. We willen de huidige tender-regels en systemen tegen het licht houden en onderzoeken of het mogelijk is om ze anders aan te vliegen en zelfs te kantelen.

Of de enorme opgave in de woningbouw. Zijn de aantallen en snelheid echt de oplossing? Of moeten we ons afvragen wat er gebouwd moet worden in plaats van hoeveel? De schaal van de huisvestingsproblemen zorgt voor een versnellingsopgave en optimalisaties. Vanuit sociaal perspectief logisch: meer woningen zorgen voor minder druk op de markt, en daarmee voor lagere prijzen (in het niet-gereguleerde deel). Maar de optimalisaties die met deze versnellingsopgaven meegaan, zorgen voor verstikking. Vaak vergeten we de kosten voor natuur en mens. Daarbij is er weliswaar steeds meer aandacht voor de ecologische kant, maar er is meer. Wat ons betreft is het hoog tijd om deze kosten niet als bijkomende kosten van een project te zien maar een project juist vanuit mens en natuur te beginnen.

Meer weten over de community sociaal? Nodig ons uit, volg ons, kom naar onze Community of Practice sessies. Een goed moment om verder te praten!