Opcirkelen in de Bouw is een tweejarig kennistraject waarin zeventien partners samenwerken en onderzoek doen naar opschaling van circulariteit in de bouw (zie ‘Even voorstellen: Opcirkelen in de Bouw’). Binnen het project wordt er op vijf verschillende thema’s kennis ontwikkeld. In opeenvolgende edities van het Stadsblad zal telkens één thema uitgelicht worden. Dit keer belichten we het onderwerp ‘Aanbesteden’.

Wat is er gedaan in het werkpakket aanbesteden?

• Er is gekeken naar de toepasbaarheid van data (uit het werkpakket ’ digitalisering’) over verwachte bouwmateriaalstromen (sloopaanbod en nieuwbouwvraag) in het aanbestedingsproces.
• Er zijn inzichten opgehaald aan de hand van twee praktijkcases.
• Circulair aanbesteden is uitgewerkt voor vier verschillende stijlen van aanbesteden.

De twee praktijkcases

Case 1: Gemeente Oude Ijsselstreek – Wonion: Heuvelstraat

Corporatie Wonion sloopt 36 woningen in de Heuvelstraat in Silvolde. Het streven is om hier circulair te bouwen met veel groen. Dit betekent dat de vrijkomende materialen uit de sloop weer zo veel mogelijk worden hergebruikt. Op dit moment wordt aan het stedenbouwkundig plan gewerkt.

Case 2: Gemeente Montferland – Plavei: Bloemenbuurt

In de Bloemenbuurt in Didam staan in totaal circa 750 woningen, waarvan 222 huurwoningen van woningcorporatie Plavei. Een deel van die woningen wordt gerenoveerd en een deel wordt gesloopt, waarvoor nieuwe woningen in de plaats zullen komen. Het project wordt geleid door woningcorporatie Plavei. Zij hebben de ambitie gesteld om 100% circulair te opereren.

Binnen het project is naast informatie uit de praktijkcases ook extra input opgehaald (uit diverse presentaties en discussies binnen verschillende platforms/ gezelschappen) over de bruikbaarheid van de data uit het werkpakket over ‘digitalisering van bouwmateriaalstromen’.

Generieke uitkomsten over data-inzet / digitalisering

Vraag en aanbod analyses (van de benodigde bouwmaterialen voor nieuwbouw tegenover vrijkomende materialen uit sloop) gecombineerd met de milieu-impact van opwerkingstechnieken, bieden inzicht in welke innovaties nodig zijn en waar nog op gestuurd moet worden (bijvoorbeeld meer duurzamer materialen, aanpasbaarheid, losmaakbaarheid en herbruikbaarheid). Binnen het aanbestedingsproces zijn dit soort data vooral geschikt voor communicatie en inspiratie. De inzichten in materiaalstomen bieden daarnaast een kader waarbinnen woningbouwcorporaties en gemeentes beleid kunnen maken. Tevens kan deze informatie, bij het vormgeven van projecten, worden gebruikt in de communicatie met aannemers en toeleveranciers. De beschreven inzichten zijn dus zowel van strategische als van projectmatige waarde.

Uit het onderzoek is gebleken dat het voor bijvoorbeeld projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties en gemeentes (die de herinrichting van de openbare ruimte verzorgen) waardevol is om verschillende hergebruikmogelijkheden en opwerkingstechnieken te kunnen vergelijken op milieu- en klimaatimpact (meestal uitgedrukt in milieukostenindicator, MKI).

Daarmee kan effectief gezocht worden naar een zo goed mogelijke circulaire strategie voor een bepaald project of specifieke opgave. De inzichten in de totale milieu-impact van materiaal en verwerkingsmethodes zijn ook zinvol voor het gesprek met zowel verwerkers als toeleveranciers. En ook in communicatie met bewoners en marktpartijen is dit soort kennis nuttig als feitenbasis om een verkennend gesprek te starten.

Voor specifieke bouwprojecten kan de data ondersteunend zijn bij het maken van (circulaire) keuzes. Wanneer er een inventarisatie van beschikbare materialen wordt gedaan kunnen de data uit het digitaliseringswerkpakket helpen om te vergelijken met de vraag naar materiaal voor nieuwbouw in een bepaalde regio.

Voorlopige conclusies

Er is gebleken dat, om circulair aanbesteden succesvol te maken, brede acceptatie van het circulaire gedachtengoed in de interne organisatie nodig is. En dat moet op diverse niveaus: Op directieniveau (beleid, personeel, geld), maar zeker ook binnen de operationele onderdelen van de organisatie (kennis, motivatie, duidelijke incentives). Circulair bouwen betekent op dit ogenblik nog vaak innoveren. Het is daarom verstandig om vooral ruimte te laten aan de markt, en methodes of processen niet dicht te spijkeren met indicatoren of voorwaarden. Een valkuil is bijvoorbeeld te nauw begrensd te sturen. In plaats van te vragen naar ‘recycling of hergebruik’ zou het beter zijn om te sturen op ‘circulaire innovaties met de laagste MKI’. 

Het kan bij aanbesteden met aandacht voor circulariteit helpen om een plafondprijs of zelfs een vast budget aan te geven. In dat geval kan de inschrijving volledig op circulariteit en kwaliteit beoordeeld worden (omdat de prijs niet meer onderscheidend is). 

Tot slot is het belangrijk om rekening te houden met de factor tijd in de aanbesteding. Circulair bouwen en slopen is nog betrekkelijk nieuw en er bestaat pas weinig routine. Bovendien vereist het vaak bedachtzaam en voorzichtiger handelen en dat kost nu eenmaal meer tijd.

Mark Bolech, D.Sc.
Scientist / Consultant Climate, Air and Sustainability, TNO

Voor meer informatie over dit project: Naomi Montenegro Navarro,