In deze blog nemen wij u mee in het proces van de circulaire transformatie van het Zandkasteel in Amsterdam, van bankgebouw naar een internationale school. Het project zit momenteel in het begin van de uitvoeringsfase en betreft de torens A, B en C van het tien torens grote monument. Hoe worden de ambities waargemaakt en overtroffen in dit project en welke knelpunten en inzichten heeft dit project ons tot nu toe opgeleverd. In deze blog gaan we hier verder op in.
Ambities
In het begin van het ontwerptraject van het Zandkasteel waren er ambities om te onderzoeken welke installaties bij de transformatie wellicht gereviseerd en hergebruikt konden worden. De gemeente Amsterdam heeft in samenwerking met adviesbureau Merosch deze ambities opgesteld en verder uitgewerkt in het ontwerp. In de loop van het definitieve ontwerp werden de kansen voor hergebruik steeds concreter en zijn leveranciers bij het proces betrokken om ervoor te zorgen dat alle mogelijkheden op het gebied van hergebruik konden worden onderzocht en zo mogelijk benut. Doordat bleek dat veel installaties van ruim 30 jaar oud nog van zeer degelijke kwaliteit waren, konden veel van de bestaande installaties, al dan niet door onderhoud- en reparatiewerkzaamheden, worden hergebruikt tijdens de transformatie. In sommige gevallen reduceerde dit zelfs de investeringskosten. Dit is het geval bij bijvoorbeeld de bestaande oude TL- en PL armaturen uit het Zandkasteel. Een groot deel van deze bestaande verlichting is, met grotendeels hergebruik van het bestaande armatuur, omgebouwd naar energiezuinig ledverlichting door de techniek in het armatuur te vervangen. Het hergebruiken van installatietechnische onderdelen is in de loop van het ontwerptraject alleen maar meer geworden vergeleken met de uitgangssituatie tijdens het begin van het ontwerp. Nu de uitvoering van de werkzaamheden zijn gestart, is er een mooie lijst overgebleven met (delen van) installaties die tijdens de transformatie worden hergebruikt. Deze lijst is dynamisch en wordt steeds groter.
Door het enthousiasme van het team en het succes van de mogelijkheden om installaties her te gebruiken, is parallel hieraan het onderzoek uitgebreid naar bouwkundige onderdelen. Zo is er in het ontwerptraject gekeken naar hergebruik van bestaande bouwkundige onderdelen. Na onderzoek in samenwerking met “Repurpose” is gekozen voor hergebruik van plafondplaten, tapijttegels en bestaande kozijnen. Alle monumentale onderdelen die het gebouw rijk is zijn uiteraard behouden gebleven en worden met zorg gekoesterd. Het gaat om de originele tegelvloer, lattenplafonds, verlichting, ornamenten en kunst, monumentale kantoorruimten en verblijfsruimten en de tuinen.
In eerste instantie is er voor de installatietechnische en bouwkundige elementen gekeken waar in het gebouw deze onderdelen weer een plekje konden krijgen in de nieuwe situatie. Dan is vaker dan gedacht de conclusie dat veel onderdelen, soms zonder al te veel aanpassingen, “gewoon” weer dienst kunnen doen in de toekomstige school. Belangrijk hierbij is dat er met het bouwkundig- en installatietechnisch ontwerpen van de nieuwe situatie wel rekening wordt gehouden met de ambitie dat bestaande onderdelen behouden blijven om de potentie hiervan zo groot mogelijk te maken. Daarnaast staat een bedrijfszeker en technisch robuust systeem altijd op nummer 1 in het ontwerp. Om dit hergebruik in het gebouw te kunnen bewerkstelligen zijn voor bepaalde onderdelen leveranciers benaderd om mee te denken over het hergebruik van een installatie. Leveranciers zijn ten slotte experts binnen hun werkveld. Zij kennen hun product en weten het beste hoe de installatie is geleverd en optimaal in gebruik te houden is. Op deze manier zijn diverse installaties niet afgevoerd en afgedankt maar op locatie onderhouden, gereviseerd en gerepareerd.
Knelpunten
Eén van de knelpunten waar we tegenaan gelopen zijn, is dat het aantal multizuilen en verlichtingsarmaturen in de torens A, B en C, niet toereikend was om het ontwerp voor de nieuwe situatie volledig te dekken. Daarom is er in de overige 7 torens van het Zandkasteel geoogst en is op deze wijze ook een deel van de installatie van de andere torens hergebruikt. Een aantal dagen voordat een sloper de overige 7 torens onder handen ging nemen, werd bekend dat er niet genoeg in goede staat verkerende aantallen beschikbaar hadden. Op het allerlaatste moment, lees: “een aantal uur vóór de slopers uit”, heeft onze installateur en lichtleverancier de benodigde multizuilen en verlichtingsarmaturen kunnen oogsten om aan de juiste aantallen te komen. De installateur en lichtleverancier hebben snel moeten schakelen om nog op tijd de juiste hoeveelheid armaturen en multizuilen uit de torens te demonteren. Dit maakte in één keer duidelijk hoe belangrijk snel schakelen kan zijn in een circulaire transformatie.
Helaas is het (nog) niet haalbaar om álles binnen een transformatieproject her te gebruiken. Dit geldt ook voor het Zandkasteel. Voor de uitgaande producten en materialen is het in ieder geval zaak hier zo goed mogelijk mee om te gaan en de beste oplossing voor hergebruik van uitkomend materiaal te vinden. Zo zijn veel van de niet her te gebruiken tapijttegels in het ReEntry proces terecht gekomen. Dit is een proces waar oude tapijttegels worden gebruikt als grondstof voor nieuwe tapijttegels en worden veel van de uitgaande materialen goed gescheiden afgevoerd om recycling mogelijk te maken.
Geoogste materialen
Door hoofdaannemer van Wijnen is Deegen & Zoon BV als demontage-aannemer aangetrokken om in de renovatiefase het interieur te strippen. De uitkomende materialen worden zeer nauwkeuring gescheiden voor hergebruik en deels om af te voeren. De doelstelling met dit project is om zo hoog mogelijk te eindigen op de R-ladder van circulariteit met alle uitkomende materialen/elementen. Zo is het streven om zoveel mogelijk materiaalstromen/elementen, die niet binnen dit project zelf worden hergebruikt, een tweede leven elders te geven. Momenteel is er door Deegen reeds een samenwerking aangegaan met Spaces4you voor het hergebruik van een gedeelte van de glazen systeemwanden. Daarnaast zal het Zandkasteel als donorgebouw fungeren voor het project Doebaai. Apto Architects zal dit project realiseren op Zeeburgereiland. Deze ontwikkeling is een samenwerking met o.a. Stichting Dynamo en heeft als doel mensen te verbinden. Elementen welke worden hergebruikt binnen “Doebaai” vanuit het Zandkasteel zijn o.a. houten panelen, wandmeubelkasten, barmeubels. Duurzame afzet van geoogste materialen wordt tevens gestimuleerd door deze aan te bieden op circulaire (bouwmaterialen) marktplaatsen als Insert Marktplaats en Alleshergebruiken.nl. Wanneer hergebruik in huidige staat niet mogelijk is wordt gekeken hoe materialen/grondstoffen toch behouden kunnen blijven. Zo worden o.a. de systeemplafond platen, die niet binnen de transformatiefase van dit project konden worden hergebruikt, afgevoerd en verwerkt tot materiaal voor nieuwe systeemplafondplaten via het Rockcycle recycling programma. Er is veel beweging op het gebied van circulariteit binnen de sloopbranche en meerdere samenwerkingsmogelijkheden worden momenteel nog onderzocht m.b.t. duurzame afzet om dit project nog meer circulair te maken.
We houden u als lezer graag op de hoogte van de voortgang van het hergebruik van het Zandkasteel en zouden u willen uitnodigen om dit artikel te delen.
Deze blog is geschreven door Linda van der Hoorn (Horizon projecten), William van den Berg (Deegen) en Nordin Oudshoorn (Merosch). Voor meer informatie, neem contact op met Nordin Oudshoorn via of bel 0712 65 12 64.