Biobased bouwen en het gebruik van biobased materialen is dé manier om een verdere opwarming van de aarde tegen te gaan. Dit benadrukte Sandra Nap van Holland Houtland tijdens de bijeenkomst van Cirkelstad Zuid-Holland op 14 mei in The Field in Leiden. “Het zijn bekende getallen maar veertig procent van de CO2 uitstoot is bouwgerelateerd. En daarvan is weer elf procent materiaalgerelateerd. Met minder van het één en meer van het ander krijgen we grip op het probleem.” Samen met Edwin Gerritsen van Warmteplan nam Nap de aanwezigen mee in de mogelijkheden van biobased isoleren.

Cirkelstad Zuid-Holland zoomt dit kwartaal in op ‘bouwen binnen planetaire grenzen’. Dé basis van het Cirkelstad collegeprogramma 2024-2026. “Want hoe kunnen we de huidige vraag naar nieuwe woningen en bedrijfspanden én verduurzaming van het bestaande realiseren, maar wel binnen de grenzen van de planeet? We overschrijden die grenzen nu al op veel punten, maar er zijn mogelijkheden om die grenzen te herstellen. De strategieën om dat te doen zijn onder andere biobased bouwen en circulaire energierenovaties”, aldus Thirza Monster van Cirkelstad.

Feestelijk momentje
Voordat echter het inhoudelijke programma daarover begint, heeft Monster eerst nog een feestelijk momentje in petto. “Inmiddels omarmen meer dan honderd partijen Het Nieuwe Normaal. En met de ondertekening van het manifest komt daar vandaag weer een partij bij.” Naast haar staat Julius Terpstra de Leidse wethouder van wonen, bouwen en welzijn. Met het onderwerp biobased en circulariteit heeft Leiden volgens hem wel wat. “We hebben immers de Leidse Ladder circulair bouwen en dat sluit voor een belangrijk deel aan op Het Nieuwe Normaal. We moeten met de bouwopgave die we hebben gaan voor een zo laag mogelijke milieu impact. Een haalbare ambitie die we nu naar een uitvraag moeten vertalen.” Tegelijkertijd ziet Terpstra wel nog veel partijen die koudwatervrees hebben om met circulariteit en biobased materialen aan de slag te gaan. “Tegen die bouwers en ontwikkelaars zou ik willen zeggen: we hebben in dit deel van de provincie de komende jaren 140.000 woningen te bouwen. Als zij niet meegaan zijn ze straks niet meer aantrekkelijk.” Vervolgens zet Julius Terpstra onder een luid applaus zijn handtekening onder het manifest van Het Nieuwe Normaal.

Pionier biobased bouwen
En dan krijgt Sandra Nap van Holland Houtland het podium. Ze noemt zichzelf pionier biobased bouwen. Vier jaar geleden begon zij samen met Chantal van Schaik Holland Houtland. “Eigenlijk vanuit een grote zorg voor de gevolgen van de dreigende klimaatverandering. Er komen watertekorten, plantensoorten verdwijnen, ijskappen smelten en we krijgen te maken met extreme hittegolven. Kortom, we moeten er echt iets aan doen.” En dat ‘iets doen’ heeft Nap vormgegeven in het op gang brengen van de materiaaltransitie. “Onze inspanningen zijn altijd gericht op nieuwe perspectieven en het vergroten van vraag en aanbod.” Om dit laatste te stimuleren geeft Holland Houtland onder andere al sinds een aantal jaar de gids Biobased isoleren uit. “Daar zit namelijk het antwoord. Veertig procent van de CO2 uitstoot is bouwgerelateerd. En daarvan is weer elf procent materiaalgerelateerd. Denk aan beton, staal, cement en baksteen. We moeten dus minder van het één en meer van het ander. Dan krijg je grip op het probleem. Met de gids laten we nu al zien wat er mogelijk is.”

Isolatie
Er zijn in Nederland 2,5 miljoen zeer slecht geïsoleerde woningen. “Stel,” zegt Nap, “dat we actie ondernemen: we isoleren de 1,5 miljoen slechtst geïsoleerde woningen met biobased materialen. Dit initiatief zou een aanzienlijke impact hebben, niet alleen op het energieverbruik, maar ook op het verminderen van onze CO2-uitstoot. Concreet zou dit een besparing opleveren van 9 megaton CO2, en tegelijkertijd zouden we CO2 kunnen opslaan. Voor de goede orde, dat is de uitstoot van drie kolencentrales die we daarmee besparen.”

Biobased materialen, die minstens 70 procent bestaan uit hout of snelgroeiende gewassen zoals vlas, hennep of olifantsgras, bieden aldus Nap uitstekende mogelijkheden voor isolatie. “Deze snelgroeiende gewassen leveren vezels die gebruikt kunnen worden in verschillende isolatiematerialen, zoals inblaasbare isolatie, plaatmateriaal of isolatiewol. Bovendien kunnen deze vezels lokaal geteeld worden, waardoor de hele keten van productie tot gebruik lokaal kan zijn.” Reststromen zoals stro, gras en tuinafval kunnen, zo geeft ze aan, ook worden omgezet in isolatiematerialen. “Het mooie is dat deze gewassen zelfs kunnen groeien op gronden die normaal gesproken niet geschikt zijn voor landbouw, waardoor ze kunnen dienen als waardevolle bodemverbeteraars.”

Paprikastengels
Vanuit de zaal komt de vraag of ook paprikastengels als isolatiemateriaal kan worden gebruikt. Volgens Nap is dat prima mogelijk. Op de vraag hoe de isolatiewaarde daarvan dan wordt berekend, merkt ze op dat dit extreem getest wordt. “We hebben in Nederland enorme strenge normen. Wanneer iets in het buitenland is goedgekeurd wordt hier in Nederland niet zelden de hele riedel opnieuw gedaan.”

Er zitten aldus Nap veel voordelen aan het toepassen van biobased materialen. Zo zijn ze licht om te bewerken, niet toxisch en zorgen ze voor een gezond binnenklimaat en lage energielasten. Mede doordat de overheid het financieel stimuleert ziet Nap de belangstelling in de markt aanzienlijk toenemen. “We hebben in de gids Biobased isoleren bedrijven staan die vorig jaar 260 procent meer materialen hebben verkocht. Er worden niet meer alleen pilots gedaan maar er zijn ook grotere projecten in uitvoering. De tijd van praten is geweest de markt komt nu duidelijk in beweging.”

Niets nieuws
“Het gebruik van biobased materialen is feitelijk niets nieuws,” trapt Edwin Gerritsen van Warmteplan zijn presentatie af. “Al sinds 1932 produceert Gutex houtvezelisolatie. En Warmteplan isoleerde in de jaren 90 al hele woonwijken met cellulose isolatie,” geeft hij de aanwezigen mee. “Niets nieuws maar toch vinden we het nog spannend.”

Dat spannende zit in zijn ogen vooral ook in het vooroordeel dat het gebruik ervan te duur zou zijn. “Maar wanneer je meerekent dat je minder onderhoudskosten hebt en ook nog een veel hoger gebruikscomfort en veel lagere energielasten hebt, dan is het verschil een stuk kleiner. En sommige oplossingen zijn al goedkoper dan traditioneel. Zo is het inblazen van biobased materiaal nu al goedkoper dan isoleren met traditioneel steenwol,” aldus Gerritsen.

De brandveiligheid zorgt bij veel partijen nog voor de nodige vraagtekens erkent hij. “Tegelijkertijd laten de brandveiligheidstesten zien dat de materialen voldoen. Waar het om gaat is de vraag hoe lang blijft een huis bij brand staan? En dan scoort een houten huis echt niet heel veel slechter dan een huis gebouwd met traditionele materialen. Gooi maar een stevig blok hout in een open haard, die gaat ook niet direct branden.”

Vochtdynamiek
In zijn presentatie gaat Gerritsen uitgebreid in op de hogere isolatiewaarde van biobased materialen en de zogenoemde vochtdynamiek. Gerritsen: “Als je schoenen doorweekt zijn, zijn oude kranten een geweldige oplossing. Deze bevatten namelijk biobased vezels. Plantaardige vezels kunnen meer dan 20 procent van hun eigen gewicht aan vocht absorberen zonder hun isolerende eigenschappen te verliezen. Dankzij hun capillaire werking,” zo legt Gerritsen uit, “wordt het vocht gelijkmatig verspreid over een groot oppervlak, waardoor er geen natte plekken ontstaan in de constructie. Bovendien,” voegt hij eraan toe, “zorgt deze verspreiding ervoor dat het vocht snel verdampt. Dit proces is oneindig herhaalbaar. En voor de goede orde, synthetische materialen zoals minerale wol en PIR kunnen dit niet, wat het risico op condensatie vergroot.”

Vragen
Na de twee presentaties kunnen de aanwezigen aan Sandra Nap en Edwin Gerritsen vragen stellen. Zo krijgt Nap de vraag van iemand die een aanbesteding voor de renovatie van 2000 woningen moet schrijven of ze het gebruik van biobased materialen kan voorschrijven? Nap knikt: “Ik zou de eigenschappen van biobased materialen uitvragen. Dat kan je dan makkelijk doen. Of biobased tenzij.” In de groep van Gerritsen gaat het gesprek vooral over het toepassen van luchtdicht en dampopen en het toepassen van biobased isolatievezels.

Wat neem je mee?
Op de slotvraag van Thirza Monster wat de deelnemers naar aanleiding van de twee voordrachten mee naar huis nemen, klinkt het: biobased materiaal kun je op een goede manier uitvragen, aan het gebruik van biobased materialen kleven veel voordelen en je moet niet bang zijn om fouten te maken.

Doe ook mee!
Aanhaken bij Cirkelstad Zuid-Holland om ook stappen te zetten in circulair bouwen? Neem contact op met Thirza Monster.