RoosRos Architecten heeft voor de toenmalige gemeente Oud-Beijerland (nu gemeente Hoeksche Waard) een multifunctionele accommodatie (MFA) ontworpen. De MFA is een gebouw voor de inwoners van Oud-Beijerland. Een ontmoetingsplek voor jong en oud, met buitenschoolse opvang, een dagopvang voor beginnend dementerenden ouderen, kantoor voor de kinderboerderij en een sociaal café. Ook maken veel verenigingen gebruik van het gebouw. Een ‘nieuw’ gebouw waar permanent gebruik van gemaakt wordt voor de komende 40 jaar.
De gemeente had de ambitie geformuleerd om de nieuwe MFA als voorbeeldproject van een duurzaam gebouw te laten zijn. Er werd gedacht om duurzame installaties zichtbaar te maken voor het publiek als stimulans om zelf met verduurzaming aan de slag te gaan. Onze ambitie ging echter verder dan dat. Immers installaties verouderen snel en de innovaties in nieuwe technieken gaan snel. We hebben gesteld dat we de MFA circulair willen maken met als slogan: bouwen met afval! De opgave van de gemeente Oud-Beijerland hebben we aangegrepen om invulling te geven aan onze eigen duurzaamheidsambitie.
Bouwen met afval!hadden we gesteld. We weten dat circulair bouwen meer is dan dat. Circulair bouwen begint bij het ontwerpproces. We hebben onze traditionele manier van ontwerpen aan de kant gezet en zijn breed gaan oriënteren op beschikbaarheid van materialen of reststromen van productiebedrijven. Waar begin je? De gekapte zieke iepen langs de dijken lagen voor het oprapen, overleggen gevoerd met de Regionale Afvalstoffen Dienst (RAD), onderzoek gedaan naar productiebedrijven binnen de Hoeksche Waard, ons netwerk als partner bij Cirkelstad ingeschakeld en uitgezocht bij welke sloopbedrijven we terecht konden. Ook is de oogstkaart geraadpleegd. Doel was om materialen zo dicht mogelijk rondom Oud-Beijerland te vinden en die bruikbaar leken voor de nieuwbouw.
Om de esthetische ambitie met onze opdrachtgever te overleggen zijn meerdere voorbeelden bezocht van op dat moment spraakmakende circulaire gebouwen, zoals Circl, Cartesiushof en The Greenhouse. Tijdens deze fase van oriëntatie en kennisverbreding kwam de door de gemeente aangestelde bouwmanager van de MFA met een sloopproject waar hij ook bij betrokken was. De woonstichting HWWonen ging woningen slopen in Puttershoek en wilde de voor ons bruikbare materialen beschikbaar stellen voor de nieuwbouw van de MFA. Middels een schouw hebben we voor ons waardevolle materialen uitgezocht en daar zijn we mee gaan ontwerpen.
Oogsten
Materialen die we hebben geoogst zijn: houten vloerplanken, balken en spanten, trottoirtegels, binnendeuren, dakbeschot, stalen hemelwaterafvoeren. De geoogste materialen zijn bewerkt door HWWerkt (voormalige sociale werkplaats). De materialen zijn schoongemaakt, balken en vloerdelen zijn ontspijkert en op lengte gezaagd, trottoirtegels zijn door midden gebroken en het houten dakbeschot is geschikt gemaakt om te verwerken tot plafond. HWWerkt heeft de juiste mensen en faciliteiten om deze werkzaamheden uit te voeren. Statushouders die werkervaring op doen en medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt hebben zodoende bijgedragen aan het nieuwe gebouw. Met deze aanpak was het financieel haalbaar om de materialen te kunnen hergebruiken.
Materialen
Als we kijken naar de constructie en toegepaste materialen van het project dan zijn er een aantal bijzonderheden. Voor de fundering zijn geen heipalen gebruikt. Hergebruikte stelconplaten en na-stelbare betonbalken dragen het gebouw. De fundering is hiermee nastelbaar en geheel losmaakbaar.
Houten vloer- en dakbalken van de woningen zijn als dragende binnenspouwbladen gebruikt. De oude vloerplanken zijn verwerkt tot een demontabel houten lamellen plafond, letterlijk en figuurlijk up-cycling. De gevelpuien zijn gemaakt van geoogste gelamineerde spanten en oude meerpalen zijn tot dakrand verwerkt. Thermische en akoestische isolatiematerialen zijn gemaakt van oude spijkerbroeken, ingezameld door schoolkinderen in Oud-Beijerland. Rondom de gedemonteerde woningen lagen trottoirtegels met verschillende gekartelde kantafwerkingen. Deze tegels zijn gehalveerd en verwerkt in de gevels. Verder zijn er materialen gebruikt die bij andere bouwwerken te veel waren besteld en in de loods van de aannemer waren opgeslagen o.a. wand- en vloertegels en muurverf.
Sneeuwbaleffect
Door onze ambitie vast te houden in het gehele proces en bij alle betrokken partijen uit te dragen heeft er toe geleid dat alle betrokken projectpartners en ook de opdrachtgever actief aan de slag zijn gegaan met circulariteit. De inrichting is door de gemeente zelf verzorgd, maar geheel met circulair meubilair. De aannemer heeft oogstlijsten opgesteld met nog benodigde materialen voor de bouw. Deze lijsten zijn breed gedeeld in de netwerken van alle betrokken partners.
Betrokken partijen hadden nog geen ervaring met circulair bouwen. Door hen te inspireren en voorbeelden te laten zien hebben ze het project omarmt en zijn ze ermee aan de slag gegaan. Er wordt door mee te werken aan dit project fundamenteel anders gedacht over de waarde van materialen en de wijze waarop er wordt omgegaan met o.a. sloopmaterialen. Tegelijkertijd heeft iedereen het besef dat er nog heel veel stappen moeten worden gezet om tot volledig circulaire bouwpraktijk te komen.
Learning by doing
Door het gewoon maar een keer te doen hebben we heel veel inzicht gekregen in de complexiteit van circulair bouwen. Het proces om iedereen van een standaard werkwijze en denkpatroon af te krijgen heeft veel inzet gekost. We zijn trots op het resultaat en tegelijkertijd beseffen we ons dat we met dit gebouw een klein stapje hebben gezet op de ladder. Er is ingezet op het hoogwaardig hergebruik van bestaande materialen in met name de technische kringloop. Veel andere thema’s die bij circulair ontwerpen en bouwen spelen zijn in dit project niet aangehaald. In andere projecten die we nu in voorbereiding hebben zetten we stappen in de biobased kringloop, worden donorskeletten toegepast, materiaalpaspoorten opgesteld.
De MFA heeft de naam Boezem & Co meegekregen. Het is een openbaar gebouw waar veel bezoekers zullen komen, van jong tot oud. Het verhaal van het gebouw, hoe het is opgebouwd, wordt ook visueel gemaakt. Van alle toegepaste materialen wordt aangeven waar ze vandaan komen en hoe ze zijn verwerkt in het nieuwe gebouw. De nieuwe MFA is ook een voorbeeldproject voor (basisschool) leerlingen. Educatie wordt als belangrijk middel gezien om de circulaire economie vorm te geven. Boezem & Co is daar een zichtbaar resultaat van!