Materiaalgebruik is een belangrijke pijler van Het Nieuwe Normaal (HNN). Gelukkig zijn er steeds meer mogelijkheden om dit inzichtelijk te maken, zo bleek tijdens deze bijeenkomst. Een andere geruststelling: het hoeft niet gelijk perfect. Stap voor stap is de manier!

Bij deze Cirkelstad Zuid-Holland bijeenkomst was Marlou Kellenaers, adviseur gezond & circulair bouwen, van Volantis uitgenodigd als spreker. Ze trapte haar presentatie af door materialen in drie onderdelen op te delen: herkomst materialen, gezonde materialen en omgang restmateriaal bouw. “Voor het onderdeel ‘herkomst materialen’ is een standaard gesteld. De overige zijn begrippen, wat betekent dat er nog geen gedragen meetmethodes en waardes zijn vastgesteld,” aldus Marlou. Wel zijn er volgens haar kwalitatieve bepalingen die opdrachtgevers en bouwers kunnen helpen om een zo goed mogelijke inspanning te doen.

Verder is er ook het onderdeel hergebruikpotentie. Daarvoor geldt een indicatie, wat wil zeggen dat er wel meetmethodes ontwikkeld zijn, maar dat er nog onvoldoende data uit de praktijk beschikbaar is om hiervoor een standaard vast te stellen.

Herkomst
Met betrekking tot de herkomst heeft de overheid een doelstelling gesteld voor 2030, namelijk 50 procent minder primair materiaalgebruik. Ter vergelijking: in traditionele gebouwen is maar twee tot acht procent van het materiaal niet primair. HNN onderscheidt primaire (nieuwe), hergebruikte, gerecyclede en hernieuwbare grondstoffen. Dit wordt uitgedrukt in percentage van het gewicht van het product. Deze methode is omschreven in de CB’23 leidraad Meten van Circulariteit 3.0. Er zijn verschillende verificatiemethodes: bijvoorbeeld de Materiaalstroomanalyse, ontwikkeld door Volantis zelf, de Circulaire Impactladder van de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen en BCI Gebouw, maar je kunt ook een eigen berekening toepassen op basis van de leidraad Meten van circulariteit (CB’23, versie 3.0).

Over de meetmethode in percentage van gewicht volgt wat discussie. Een beperking in deze manier van meten kan zijn dat de zwaarste materialen dominant zijn. “Dat klopt,” geeft Marlou aan: “als je bijvoorbeeld steenwol vervangt door biobased isolatie, zie je dat niet snel in de cijfers terug.” Ook is er een vraag over het verschil tussen hernieuwbaar en primair. “Hernieuwbaar kan ook primair zijn, maar hernieuwbaar materiaal groeit weer aan in tegenstelling tot bijvoorbeeld fossiele materialen,” legt Marlou uit. In een tekening laat ze zien hoe bij Volantis een Materiaalstroomanalyse in zijn werk gaat waar onder meer een toekomstscenario in wordt opgenomen.

Aan de hand van een voorbeeldproject, het kantoorgebouw van Casade laat ze vervolgens per onderdeel zien voor welk alternatief er is gekozen en wat dat voor gevolg had in verlaging van percentage primair materiaal tussen het voorlopig ontwerp en definitief ontwerp. Algemene voorbeelden van materiaal varianten zijn onder meer een standaardkanaalplaat vervangen door VBI kanaalplaat groen, steenwol door vlaswol isolatie en cellenbeton binnenwanden door Faay binnenwanden. Hoe je materiaalkeuzes maakt, hangt dan ook af van diverse criteria, zoals herkomst, CO2-uitstoot en -opslag, bouwmethodiek, levertijd en restwaarde. Door vooraf ambities op te stellen, kan bepaald worden welke criteria het meest belangrijk zijn voor het project en daarmee het proces om materiaalkeuzes te maken vergemakkelijken. Analyseer daarbij in een vroegtijdig stadium per gebouwlaag een top 10 materialen met meeste impact op aandeel primair.

Ook deelt ze de lessen die hieruit te halen zijn voor hergebruikt materiaal, zoals vroegtijdig rekening houden met afmetingen en type in ontwerp, vroegtijdig bepalen of er voldoende aanbod is en kijken naar mogelijkheden om materialen tijdelijk op te slaan op een andere locatie.

Hergebruikpotentie
Hergebruikpotentie is de andere indicator van HNN waar meetmethodes voor zijn ontwikkeld. Aan het einde van de levensduur van een gebouw zijn er vier mogelijkheden: voor het materiaal: hergebruiken, recyclen, verbranden en storten. Marlou laat dit zien door middel van een houten projectwoning die langs de circulaire impactladder van de Groene Metropoolregio is gelegd. Belangrijke onderdelen zijn: Zijn beschadigde onderdelen makkelijk te vervangen? Is er een terugnamegarantie van de fabrikant? Hoe zijn de materialen met elkaar verbonden? En is er een materialenpaspoort?

Omgang restmateriaal bouw
“Voor de omgang met het restmateriaal zijn er op dit moment nog geen meetmethodes, toch kun je dit als opdrachtgever wel meenemen in je uitvragen,” vertelt Marlou. Vragen die je volgens haar kunt stellen zijn: Welke maatregelen zijn er in jouw projecten getroffen om restmateriaal tijdens de bouw waar mogelijk te voorkomen? Door bijvoorbeeld efficiënt in te kopen van materialen en producten. Of in het ontwerp al rekening te houden met standaard afmetingen. En op welke wijze is het afvalbeheer op de bouwplaats van jouw projecten effectief ingericht en wordt hergebruik van restmateriaal gestimuleerd? Zijn er bijvoorbeeld afspraken gemaakt met leveranciers over het terugnemen van restmateriaal?

Ambities bepalen
Maar hoe bepaal je nou wat jouw ambities zijn als opdrachtgever? “Je kunt niet aan alle onderdelen van HNN voldoen,” geeft Marlou aan. “Kies er een aantal waarop je kunt excelleren. Een goed middel is om met referentieprojecten te werken. Wat is een vergelijkbaar project en hoe scoorden daar de indicatoren? Dan weet je dat wat je vraagt haalbaar is.”

Eigen projecten
In het interactieve deel nemen de deelnemers een eigen project onder de loep waarna ze via de Mentimeter hun antwoorden konden delen. Dit leverde een aantal mooie voorbeelden op vanuit de deelnemers van toepassing van circulaire en biobased producten. Waaruit de 73 procent die nog geen evaluatie via HNN had gedaan hopelijk voldoende inspiratie kan putten.

En tot slot nog een leestip van Marlou Kellenaers: Het rapport: Het kostenperspectief van Het Nieuwe Normaal: ‘Wat is de impact van Het Nieuwe Normaal op de investerings- en onderhoudskosten van gebouwen?’

Belangrijke lessen

• Neem het materiaalgebruik in een zo vroeg mogelijk stadium mee.
• Probeer niet alles volgens HNN te doen, doe het stap voor stap en kies onderdelen waarop je wilt excelleren.
• Maak gebruik van referentieprojecten.
• Geef je project op voor een HNN projectevaluatie, houdt dit bij in een dashboard.
• Naast sturen op massa is het ook van belang op andere waarden te sturen.
• Voor omgang met restmateriaal is het goed om met opdrachtgever en opdrachtnemer om de tafel te gaan zitten om samen oplossingen te bedenken en zo inzicht te creëren.

Doe ook mee!
Aanhaken bij Cirkelstad Zuid-Holland om ook stappen te zetten in circulair bouwen? Neem contact op met Thirza Monster.