Gemeente Tilburg renoveert een sporthal met inblaas stro naar “nul op de meter”

In 2016 nodigde de vakvereniging voor het bouwen met stro (Strobouw Nederland) de gemeente Tilburg uit, om deel te nemen aan het Interreg-NWE project UP-Straw. Samen met België, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk worden vijf investeringen en een gezamenlijke kennis-programma vanuit de EU ondersteund met cofinanciering om zo de strobouw in de publieke sector te stimuleren.

Sport accommodatie De Roomley in Udenhout, nieuwe situatie, renovatie bijna gereed

Met de gemeente Tilburg is geïnventariseerd welke van de ruim 150 panden van de gemeente Tilburg het meest in aanmerking kwam voor een pilot renovatie met stro. De Roomley werd op dat moment als beste optie gekozen omdat er vanwege de ouderdom van ruim 35 jaar al budget was voor mid-life onderhoud op grotere delen van het pand. En in Nederland zijn er veel vergelijkbare objecten: niet allemaal even nieuw, wel allemaal het hele jaar rond de hele dag in gebruik.

Is renoveren met stro-isolatie een logische keuze?

Het gebruik van stro in de gebouwde omgeving was voor de gemeente Tilburg toen nog een geheel nieuw idee.  Maar uiteindelijk sloot het naadloos aan bij de duurzame ambities die de gemeente al meer dan 10 jaar koestert. Deze ambitie werd in 2016 geïdentificeerd in een “roadmap” naar “duurzame exploitatie van gebouwen” met eind 2020 als eerste evaluatiepunt.

Hoe is het gebruik van stro onderdeel geworden van een renovatie?

De Roomley is een sportgebouw in Udenhout, met een grote en een kleine zaal. Het eerste idee was om alleen deze twee zalen een extra isolerende buitenwand van stro te geven (inpakken). Met een extra gevel van stro zou in de winter minder energie nodig zijn om het gebouw te verwarmen en zou het in de zomer veel koeler blijven. De laagbouw delen van De Roomley, met onder andere douches en kleedruimtes, zou daarmee geen onderdeel zijn van deze renovatie.

De Roomley voor de renovatie.

Maar een grote investering in een 40 jaar oud gebouw vraagt ​​om een ​​breder perspectief. Daarom werd voor het gehele gebouw een nieuw plan ontwikkeld voor een mid-life upgrade naar een “nul-op-de-meter-gebouw” volgens de nieuw gedefinieerde routekaart naar duurzame exploitatie van gebouwen. 

In het nieuwe ontwerp bleven de sportzalen behouden en werd hier een nieuwdeel tegenaan gebouwd met nieuwe douches en kleedruimtes en een centraal gelegen deel voor publiek. Op het dak maximaal zonnepanelen en voor de verwarming en koeling een warmtepomp en koelplafond.

Heeft het gebruik van stro geleid tot een andere projectaanpak?

Bij het bouwen met stro hoeft de projectaanpak niet anders te zijn dan gebruikelijk. Kennis van de toepassing van stro was al geborgd door de samenwerking met Strobouw Nederland en andere leden van het UP-Straw project. En door de samen te werken met bedrijven die zich inzetten voor innovatie, verloopt de planning soepel.  En natuurlijk waren er grote uitdagingen door de complexiteit van een dergelijke renovatie.

Was het gemakkelijk om de bouwvergunning te krijgen?

Er waren geen belemmeringen, niet voor het gebruik van stro, en ook niet wat betreft brandveiligheid. Alleen goedkeuring krijgen voor het nieuwe uiterlijk was een intensief proces.

En hoe verliep de aanbesteding?

Het was een uitdaging om bedrijven te vinden die offerte wilden doen voor een complex renovatieproject met stro. Tijdens de eerste aanbesteding werd duidelijk dat de gevraagde renovatie niet binnen het budget kon worden uitgevoerd. Na wijziging van de scope resulteerde een tweede aanbesteding in één bod, maar dit was nog steeds boven budget. Nadat goedkeuring was gegeven om te onderhandelen over haalbare besparingen, leidde dit uiteindelijk tot een offerte die binnen een extra budget haalbaar was.

Wat zijn de lessen die uit de aanbesteding zijn getrokken?

Een project met een vrij grote complexiteit, met onbekende elementen zoals het gebruik van stro en een volledige renovatie midden in een woonwijk, vereiste intensieve samenwerking. De betrokkenheid van lokale partners maakte hierin een groot verschil. En het renoveren van een pand dat gedurende een groot deel van de uitvoer ook nog in gebruik is, was een veel uitdagender project dan een compleet nieuwbouw.

Vormde het bouwen met stro een extra uitdaging?

Vergeleken met andere aspecten van de renovatie heeft het bouwen met stro weinig effect op het totale proces. Discussie over het gedrag van vocht in stro werd uiteindelijk opgelost met een extra folie achter het stro, wat eigenlijk niet nodig is, maar wel ‘het uitsluiten van risico’ kan worden genoemd.
Voor bijna alle betrokken partijen was het de eerste keer dat ze betrokken waren bij een constructie met stro.

Hoe is de keuze gemaakt om stro in te blazen?

In de ontwerpfase van deze renovatie is samen met de Interreg UP-Straw partners naar de verschillende opties voor een renovatie met stro gekeken.  Ontwerpers van voorbeeldgebouwen in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Zwitserland werden gevraagd hun ervaringen te delen ter ondersteuning van het ontwerpproces in Nederland.

Bouwen met strobalen op de bouwplaats was al snel uitgesloten vanwege de moeilijke logistiek, beheersbaarheid en praktische bruikbaarheid.

Opties voor het gebruik van prefab-stro-elementen leken beter te passen door een kortere montagetijd en eenvoudigere logistiek.  Maar uit onderzoek bleek dat de bestaande bakstenen gevel van de Roomley niet sterk genoeg was om de prefab elementen te dragen.

Door gebruik te maken van grotere secties werd het mogelijk om deze te kunnen koppelen aan de bestaande staalconstructie.  Het gebruik van ingeblazen stro om deze secties te isoleren geeft daarbij ook nog maximale ontwerpvrijheid in wanddikte en wandconstructie.  En de houtskeletbouwer hoeft zijn manier van werken niet aan te passen omdat het stro aansluitend op de bouw van de secties werd ingeblazen.

Ook het verwachte potentieel om deze manier van bouwen op andere sport gebouwen toe te kunnen passen droeg bij aan de keuze.  En het gebruik van inblaas stro is ook de meest circulaire toepassing van stro.

De nieuwe gevelelementen worden van boven af gevuld met inblaas-stro bij Barli in Uden

Wat waren de eisen op het gebied van brandbeveiliging?

Om te voorkomen dat het gebouw opgedeeld moest worden in compartimenten van maximaal 1000m2 is er een vuurlast-berekening uitgevoerd om aan te tonen dat een groter compartiment toegestaan is. En voor de brandveiligheid van het gebouw is een gevel met brandklasse-D vereist. Doordat de nieuwe gevel bekleed zou worden met een “open houten gevelbekleding” moet ook de stro-isolatie afgedekt worden met minimaal een D-klasse materiaal. En omdat het stro een E-klasse isolatiemateriaal is, werd er gekozen voor een C-klasse houtvezelisolatieplaat  (1 klasse hoger dan vereist). Hiervoor werd de net geïntroduceerde Gutex Pyroresist gebruikt. Dit is een brandwerende versie van een damp-open-zachte-houtvezelplaat met hier een dikte van 6cm.

Wat waren de uitdagingen bij de productie van de met stro geïsoleerde wanden?

De 7 meter lange en bijna 3 meter hoge elementen werden aansluitend op de fabricage bij Barli in Uden gevuld met stro. Om het risico van het uitzakken van het los ingeblazen stro tijdens het transport van Uden naar Udenhout te voorkomen, werd het stro met 10% extra dichtheid ingeblazen. Voor het team van Barli was het een totaal nieuw element in hun productieproces.

Om de kwaliteit van de stro-elementen te controleren zijn verschillende tests uitgevoerd en geregistreerd. Tijdens een pilotfase is de vochtigheid van enkele proef-elementen aan de buitenkant van de oude sporthal onderzocht.  Bij het inblazen van het stro in Uden werd het volume van het stro geregistreerd om de dichtheid te berekenen. Na installatie op de bouwplaats werd het stro gecontroleerd op inzakken, door verschillende elementen te openen voor een visuele controle, zonder enig probleem te kunnen ontdekken.

Controle op de bouwplaats na het transport en plaatsen van de elementen: nog steeds 100% gevuld

Waren er planningsproblemen door het gebruik van stro?

Het gebruik van ingeblazen stro blijkt een gemakkelijk aanpasbaar proces te zijn. Het inblazen van stro bleek te stoffig voor de productieomgeving bij Barli. Het inblazen zou echter ook kunnen plaatsvinden met aanvullende maatregelen voor afscherming en afzuiging.  Maar in dit geval is er gekozen om het stro aansluitend in te blazen in een afgeschermde opstelling.

En gedurende de uitvoer bleek dat voor de planning belangrijk was om enkele elementen op de bouwplaats in te blazen; dan zijn de omstandigheden voor het vullen met stro wat minder gunstig maar blijft de planning wel passend.

Waren er technische vereisten voor het gebruik van stro?

Ingeblazen stro is een materiaal dat binnen de marges van ingeblazen stro voldoet aan de vereiste isolatiewaarde. Het stro wordt droog verwerkt en verpakt tot geblazen stro. De verpakking biedt voldoende bescherming bij transport en opslag. Eenmaal in het element geblazen, is het stro meteen goed beschermd tegen weersinvloeden. Na montage in de gevel worden de prefab elementen ook nog eens extra beschermd tegen weersinvloeden.

De constructie van houtskeletbouwelementen en het vullen met stro kan het beste in een overdekte omgeving gebeuren. Maar als dit niet mogelijk is, kan het stro ook op de bouwplaats worden ingeblazen. Weersinvloeden kunnen dan eerder bepalen of het werk moet worden uitgesteld of de inblaasopening moet worden beschermd tegen regen.

Voor de energetische ambitie van “nul op de meter” is een isolatiewaarde van minimaal Rc = 7 vereist.  En omdat de kwaliteit van de bestaande isolatie van het gebouw relatief slecht bleek, is er alleen met de nieuwe gevel gerekend om aan de eisen van de Rc=7 te voldoen.

De eerste rij met nieuwe gevelelementen wordt geplaatst

Zal dit project een voorbeeld zijn voor anderen om stro te gebruiken voor een openbaar gebouw?

Als je echt ons huidige klimaat wilt dienen en als je onze hulpbronnen wilt behouden voor het toekomstige leven op aarde, dan is bouwen met stro en hout een van de beste opties die je hebt. De kennis en ervaring voor succes zijn aanwezig, je hoeft alleen maar het lef te hebben om deze te gebruiken.


Contact:  Wouter Klijn,
Opdracht: Gemeente Tilburg
Ontwerp: Spacetranslators – Eindhoven
Stro-advies: Strobouwer – Haaren
Bouw: Van der Weegen Bouwgroep – Tilburg

< Cirkelstad Deventer toont diverse richtingen voor circulaire routes | Biopartner 5 gebouw finalist landelijke Circular Awards 2021 >