Een ochtend naar de kinderboerderij, het klinkt als een leuk uitje voor de basisschool, maar niets was minder waar op donderdag 28 maart. Een gemêleerd gezelschap verzamelde zich die ochtend bij kinderboerderij de Kiboe-hoeve in Zwijndrecht om alles te leren over losmaakbaarheid, één van de pijlers van Het Nieuwe Normaal (HNN).

Natuurlijk was deze locatie niet toevallig gekozen door Cirkelstad Zuid-Holland. Op het moment van ontvangst was er nog een grote verbouwing gaande op deze plek. Hierbij is veel gebruik gemaakt van oud materiaal van het afgebroken zwembad dat ernaast lag, zoals het houtwerk en de wanden van de kleedhokjes. Ook is in de nieuwe panden veel materiaal op een losmaakbare manier verwerkt zoals de houten constructie, plafondpanelen en wanden. Het hart van de kinderboerderij is het paviljoen met het rode dak. “Dit heeft een icoonfunctie in Zwijndrecht,” legt Mark Boschman van RoosRos Architecten uit. “Hier zijn ontelbaar veel trouwfoto’s gemaakt. Dat moest dus blijven staan. De rest van het terrein is volledig duurzaam vernieuwd.”

Losmaakbaarheid is van belang om te besparen op eindige grondstoffen en om de afvalberg te verkleinen. Want een onlosmaakbaar object kan immers niet geoogst worden en dus niet (hoogwaardig) worden hergebruikt. En daarom dus één van de indicatoren van Het Nieuwe Normaal. Je kunt een gebouw in zijn geheel hergebruiken, wat de meest ideale oplossing is of delen van het gebouw. Is dat niet mogelijk dan is het belangrijk dat zoveel mogelijk materiaal recyclebaar is. Daarvoor is het van belang dat je materialen op een zo makkelijk mogelijke manier van elkaar kunt scheiden, losmaakbaarheid dus.

Maar wanneer is iets nou losmaakbaar en is het één nou losmaakmaarder dan het ander? Robin Aalbers van Alba Concepts lichtte dat in zijn presentatie uitgebreid toe. Binnen BCI gebouw – een meetinstrument voor de bouw- en vastgoedsector om inzicht te krijgen in de milieu-, CO2- en circulariteitsprestatie – is op dit moment gewerkt met losmaakbaarheidsindicatoren, te weten: type verbinding, toegankelijkheid van de verbinding, doorkruisingen en randopsluiting.

Score beïnvloeden
Hoe lastiger deze onderdelen losmaakbaar zijn, hoe minder punten worden toegekend. Zo krijgt een droge verbinding zoals een losse verbinding (geen bevestigingsmateriaal), klikverbinding, klittenbandverbinding of magnetische verbinding een weging van 1 mee en een harde chemische verbinding een weging van 0,1. Denk daarbij aan: lijmverbinding, aanstortverbinding, lasverbinding, cementgebonden verbinding of chemische ankers. Daartussen zijn allerlei mogelijkheden die een bijpassende weging meekrijgen. Bij losmaakbaarheid streef je naar een hoge score. Overigens is dit een meetinstrument dat continu onderhoud nodig heeft, zo beaamt Aalbers na vragen uit de zaal. Want ontwikkelingen gaan snel, zo zijn er bijvoorbeeld steeds meer mogelijkheden met oplosbare lijm.

Ook de onderdelen toegankelijkheid, de hoeveelheid doorkruising van verschillende onderdelen en de randopsluitingen worden op dezelfde manier gewaardeerd. Levert losmaken geen of juist heel veel schade op? Zijn er materialen opgesloten, zoals bij kliklaminaat het geval is? Zijn er veel of weinig doorkruisingen van gebouwlagen en hoe is de fundering van het materiaal: is het gestort of makkelijk weg te halen?

Doel gebouw
Natuurlijk hangt één en ander ook nauw samen met het doel en het gebruik van het gebouw. Zo wordt ook tijdens de rondleiding over de kinderboerderij duidelijk. Voor de vloeren in de stallen is bewust voor beton gekozen. “Ja dat is niet echt losmaakbaar,” beseft ook architect Boschman. “Maar

hier hebben we juist voor gekozen omdat de dieren hierop leven en hun behoefte doen. Hout zou dan te snel aangetast raken. “Een begrijpelijke keus,” aldus Aalbers. “Je moet je altijd afvragen: hoe lang blijft het gebouw in gebruik en waarvoor wordt het gebruikt? Daarvan hangt de keuze van materiaal en daarmee de losmaakbaarheid mede af.”

Het mooie van de Kiboe-hoeve is het hergebruik van materialen uit de directe omgeving, namelijk het afgebroken zwembad. “Dat is gebouwd in een tijd dat er nog niet losmaakbaar gebouwd werd,” legt de architect uit. “We hadden het geluk dat het zwembad direct naast de kinderboerderij lag. We hebben onze aannemer dus voor de sloper naar binnen laten gaan en alle materialen laten verwijderen die herbruikbaar waren voor ons. Dat klinkt overigens makkelijker dan het is, want je moet enorm opletten. Zo hebben we nog net een pallet materiaal van de sloop kunnen redden, want die had de sloper bij het af te voeren materiaal gezet.” Het is een herkenbaar verhaal voor vele aanwezigen. “Thuis vindt elke bouwvakker het heel normaal om materiaal te hergebruiken, maar op de werkdag vinden ze het vanzelfsprekend om materiaal af te voeren en telkens nieuwe te gebruiken. Het is dus van belang om het bij iedereen van hoog tot laag tussen de oren te krijgen, want voor je het weet zijn je grondstoffen opeens op de brandstapel beland,” zo valt te beluisteren vanuit de deelnemers.

Belangrijkste lessen:

• Bedenk wat het doel is van je gebouw en voor hoe lang het gebruikt wordt in welke functie.
• Voor losmaakbaarheid zijn er duidelijke indicatoren binnen BCI gebouw te weten: type verbinding, toegankelijkheid van de verbinding, doorkruisingen en randopsluiting.
• De losmaakbaarheidsindicatoren en de wegingen die erachter zitten zullen door de tijd heen wijzigen door technische ontwikkelingen en nieuwe inzichten.
• Zorg dat hergebruik van hoog tot laag tussen de oren komt in iedere bouwfase, zowel bij nieuwbouw, renovatie als sloop.

Doe ook mee!
Aanhaken bij Cirkelstad Zuid-Holland om ook stappen te zetten in circulair bouwen? Neem contact op met Thirza Monster.