“Wanneer door de locatie, de ambities, de mogelijkheden en een college dat echt wil, kan je een hele mooie, circulaire, biobased en een natuurinclusieve wijk maken.” Aldus Nard Everdij, projectleider van de nieuwbouwwijk Wijnbergen De Kwekerij in Doetinchem. Hij was één van de sprekers tijdens de bijeenkomst van de Cirkelstad Community Overheden. Deze digitale bijeenkomst stond geheel in het teken van ‘circulair bouwen in aanbestedingen.’ “Gezien de belangstelling voor onze uitvraag staat de markt daar voor open”, zegt Thanh Nguyen van de gemeente Eindhoven op zijn beurt.

Na een korte introductie door Thirza Monster die Het Nieuwe Normaal toelicht, trapte Nard Everdij van de gemeente Doetinchem de bijeenkomst af met een presentatie van Wijnbergen De Kwekerij. Volgens Everdij is Doetinchem bezig met het ontwikkelen van één van de meest duurzame wijken in Oost-Nederland. De wijk gaat uit circa 140 duurzame woningen in het groen bestaan. “De bouwcrisis en het feit dat we een krimpregio waren geworden, haalden in 2014 een streep door het plan om er een ecodorp te realiseren”, vertelt Everdij. Twee andere delen van het uitbreidingsgebied zijn door ontwikkelaars gerealiseerd. Waar het ecodorp moest verrijzen ontstond in de jaren die volgden een lommerrijk gebied. “In 2020 mochten we weer gaan bouwen en was het natuurlijk zonde om het groen eraf te schuiven en er de zoveelste nieuwbouwwijk van te maken.”

Besef
Dit besef stond aan de basis voor de planontwikkeling van Wijnbergen De Kwekerij. “Het college wilde ook sterk inzetten op duurzaamheid en vervolgens zijn de ambities voor het gebied in kaart gebracht.” Deze ambities varieerden van een nul op de meter wijk tot groene grasdaken en van circulair en natuurinclusief bouwen tot geen rolcontainers. “Alle ambities hebben we kunnen waarmaken. Om ruimte te maken zijn er wel 100 tot 150 bomen gesneuveld maar die worden straks voor het straatmeubilair gebruikt.” De projectleider neemt de aanwezigen mee door het stedenbouwkundige plan vol verschillende wegprofielen, ondergrondse containers en zelfs een inzamelingsplek voor oude spullen. “Het liefst zet ik daar nog koelkasten bij omdat veel mensen straks een moestuintje zullen hebben en dan wat ze over hebben daarin kunnen aanbieden.”

Woningbouwprogramma
Wijnbergen De Kwekerij gaat circa 140 woningen tellen. 39 daarvan geeft de gemeente zelf uit. Het gaat daarbij om 28 vrijstaande woningen, zes kavels voor 2-onder-1-kap woningen en vijf tiny houses. “Qua architectuur kan er veel alleen als het gaat om materiaalgebruik zijn er wel voorwaarden zoals materiaalgebruik, omgang met regenwater en voorzieningen voor vogels, vleermuizen en bijen. Ook mogen er geen schuttingen komen omdat we open doorzichten willen houden. De kwaliteit borgen we door een kwaliteitsteam de plannen te laten toetsen. Zonder positief advies van dit team geven we geen bouwvergunning af.”

De resterende projectmatige woningen inclusief 32 huurwoningen is door Doetinchem aanbesteed. “Wij hebben duidelijk gemaakt dat de ontwikkelaars moeten voldoen aan de ambities die we voor de wijk hadden. Wij regelen zelf de openbare ruimte en andere aspecten. De ontwikkelaars moesten vervolgens in een selectiefase referenties aanleveren en hun visie op het plan delen. Uiteindelijk zijn er voor de twee percelen drie partijen voor het gunningsproces geselecteerd. “Het is vooral hun visie op het gebied en duurzaamheid die de belangrijkste rol in de selectieprocedure hebben gespeeld. Geld telde maar voor 10 procent mee. Dus je moest wel een heel raar plan maken om daar een minnetje voor te krijgen”, legt Everdij uit. Uiteindelijk is BAM Wonen voor het perceel van 41 koopwoningen en 32 sociale huurwoningen gekozen en gaat Welling Bouw als lokale partij de resterende woningen realiseren.

Uitdaging
Jan Willem van de Groep heeft de gemeente Doetinchem in dit aanbestedingstraject geadviseerd. “Waar het om gaat, is dat je als opdrachtgever de markt op een goede manier uitdaagt om met oplossingen te komen. Tegelijkertijd is Doetinchem een mooi voorbeeld dat om hoge ambities in je projecten te realiseren je helemaal geen hoge duurzaamheidsambities hoeft te hebben.” Waar het volgens de programmaregisseur van Building Balance om gaat is dat mensen die iets willen daarvoor de ruimte in een project krijgen. Vervolgens nam Van de Groep de deelnemers mee in de beoordelingsmethodiek gebaseerd op de indicatoren van Het Nieuwe Normaal van de gunning. “Bij duurzaamheid zijn we uitgegaan van een relatieve score. Dit betekent”, legt hij uit, “we gaan ze laten scoren ten opzichte van elkaar. En dan maak je daarmee het verschil. Dat betekent tegelijkertijd, dat daarmee duurzaamheid best wel een hoge score op de puntenverdeling heeft. Eigenlijk gaf duurzaamheid daarmee de doorslag in de eindscore. Bij elke indicator moesten de inschrijvers een vraag beantwoorden. Zo konden wij als beoordelingscommissie enerzijds zien of ze het echt snapten en anderzijds beoordelen of ze niet aan greenwashing deden.”

Te ingewikkeld
Bij het tweede perceel was overigens de voorwaarde gesteld dat de ontwikkelaar cq bouwer uit de regio moest komen. “We hebben”, zegt Van de Groep, “wel de indruk dat een aantal partijen uit de Achterhoek niet heeft ingeschreven omdat ze dit gewoon nog te ingewikkeld vinden. Eén van de leerpunten is dat je dit soort partijen misschien wat meer intensieve begeleiding moet geven.” Een ander punt van aandacht is volgens Van de Groep de MPG-score. “In heel veel aanbestedingen is deze belangrijk zo niet de enige indicator. We weten met z’n allen dat de MPG als indicator voor duurzaamheid zwaar ter discussie staat. Als we op basis van de MPG-score hadden beoordeeld dan had de betonnen oplossing gewonnen van de biobased oplossing. Daarom is het belangrijk om een combinatie van indicatoren te hebben want op het gebied van klimaat en milieu-impact zegt het helemaal niets.”

Raamwerk
Van de Groep nam tevens van de gelegenheid gebruik om een doorkijkje te maken hoe er in die toekomst met dit soort uitvragen moet worden omgegaan. “Demissionair-minister De Jonge heeft aangegeven een standaardisatie te willen doorvoeren. Dat betekent dat er een richtlijn komt die gemeenten en andere aanbestedende partijen voor hun uitvragen moeten gaan gebruiken. Dan hebben we allemaal dezelfde bepalingsmethodes. En dat is superbelangrijk als je ziet dat de bouwsector grote problemen heeft wanneer appels, peren en bloemkolen met elkaar worden vergeleken. Iedere gemeenten gebruikt weer andere bepalingen en methoden waardoor bouwers afhaken. Dus ik ben wel blij als er straks een raamwerk is.”

Eindhoven
De laatste spreker van deze bijeenkomst is Thanh Nguyen adviseur duurzaamheid bij de gemeente Eindhoven. Hij is betrokken bij het tweede traject van de WoonStandaard (WoonST). Dit is een samenwerkingsverband van 13 woningcorporaties en negen gemeenten in het Stedelijk Gebied Eindhoven. Uitgangspunt van WoonST is het gezamenlijk uitvragen van gestandaardiseerde woningen. De realisering van de eerste fase is momenteel in volle gang. De aanbesteding voor de tweede fase waarin wordt ingezet op 750 grondgebonden en 1750 gestapelde woningen is nu in volle gang. “In de strategie voor WoonST 2.0 benadrukken we duurzaamheid als een cruciaal aspect van onze ambities. Gunningcriteria omvatten prijs-kwaliteitverhouding en de algehele kwaliteit van de woningen en de planning”, vertelt Nguyen. Nieuw in vergelijking met de vorige aanbesteding is volgens hem de nadruk op het handhaven van betaalbaarheid, de verkorting van doorlooptijden, en de vermindering van de milieu-impact. “We streven waar mogelijk naar circulariteit en biobased oplossingen.”

Aan de markt zijn twee type woningen uitgevraagd. “We vroegen de deelnemers om twee varianten in te dienen: een basisvariant en een verbeterde variant waarvoor ze € 15.000 extra per woning zouden ontvangen. We willen zien hoe ze die extra middelen zouden benutten. Daarnaast compenseren we hen voor extra uren en tools, omdat het gebruik van nieuwe tools en denkprocessen extra tijd en inspanning vergt.”

Vanuit Het Nieuwe Normaal zijn vijf criteria toegepast, Het gaat dan om de MPG/MPG-2 (materiaalgebonden CO2-uitstoot), construction stored carbon (materiaalgebonden CO2-opslag), Building Circularity index en toxische materialen. Inmiddels is de selectiefase achter de rug. Circulariteit en biobased waren volgens Ngyen de twee belangrijkste selectiecriteria. “Daarnaast moesten de partijen per criterium een toelichting geven en konden zij bonuspunten verdienen door een en ander met onderbouwingen te berekenen. De kwalitatieve beoordeling was wel het meest wegend. Maar als men het met cijfers kan hardmaken, werd dat ook beloond.”

Voor beide type woningen zijn er nu 15 aanmeldingen. “Na een beoordeling van referentieprojecten, uitleg en MPG en BCI berekeningen gaan de beste drie naar de gunningsfase.” Over het aantal deelnemers zegt hij: “We hadden niet gedacht dat er zoveel animo zou zijn voor zo’n soort aanbesteding. Dus dat is volgens mij goed nieuws, want dat betekent dat de markt er in ieder geval voor openstaat.”

De lessen
Uit de twee verschillende cases zijn de volgende lessen cq aanbevelingen te trekken:

• Houd vast aan je ambitie
• Haal de nodige expertise in huis
• Een intensieve begeleiding van (kleinere) marktpartijen is wel noodzakelijk
• Gebruik de MPG-score niet als enige indicator
• Compenseer partijen voor extra inzet

Doe ook mee!
Aanhaken bij Cirkelstad Overheden om ook stappen te zetten in circulair bouwen? Neem contact op met Thirza Monster.