De online sessie van Cirkelstad Zuid-Holland stond op 23 januari geheel in het teken van Het Nieuwe Normaal 1.0: een ‘introductiecursus Het Nieuwe Normaal’ en 2 ervaringsverhalen over De Nieuwe Post in Arnhem en van woningcorporatie Trudo uit Eindhoven. “Je moet gewoon met circulair bouwen beginnen. Je hoeft namelijk niet direct op alle aspecten een 10 te scoren.”

Denise Huizing van Brink (en evaluator van Het Nieuwe Normaal) trapte de online sessie af. Ze neemt de aanwezigen mee in Het Nieuwe Normaal. De 1.0 versie is op 7 december 2023 officieel gelanceerd. Huizing: “Het Nieuwe Normaal is een eenduidige manier om met elkaar invulling te geven aan het containerbegrip circulair bouwen. We bouwen voort op bestaande methodieken, dus we gaan niet allerlei nieuwe dingen organiseren en bedenken, maar juist dat wat er is samenbrengen om te komen tot die gemeenschappelijke taal. En dat doen we ook op basis van praktijk: wat is nou echt haalbaar? Dus niet allerlei dingen verzinnen in een torenkamertje of kantoor, maar juist kijken wat is nu in projecten haalbaar? En laten we dan vooral die inzichten gebruiken om te komen tot die gedragen standaard.”

Theorie en praktijk komen samen

Huizing benadrukt dat in Het Nieuwe Normaal theorie en praktijk samenkomen. De theorie is geformuleerd op basis van de projectevaluaties die zijn geweest en nog steeds worden uitgevoerd. “Het blijft daardoor altijd in ontwikkeling. Het Nieuwe Normaal past zich aan wanneer bijvoorbeeld wet- en regelgeving verandert.” Het Nieuwe Normaal richt zich op gebouw, infra en gebied. Hoewel met de laatste twee er al prima kan worden gewerkt, zijn de leidraden nog volop in ontwikkeling. Het Nieuwe Normaal gebouw is het verst uitgewerkt. Kijk voor de volledige uitleg en werking van Het Nieuwe Normaal op www.hetnieuwenormaal.nl.

In de visie van Huizing is Het Nieuwe Normaal vooral ook een kapstok voor circulaire ambities. “Het raamwerk en indicatoren geven inzicht in haalbare maar ook ambitieuze prestatieniveaus. Dat kan je dus echt als startpunt gebruiken om in je projecten, maar ook op beleidsniveau toe te passen.”

Knoppen draaien

Huizing noemt 4 belangrijke aspecten of ‘knoppen’ om aan te draaien om invulling te geven aan circulair bouwen. Deze knoppen zijn gericht op:

• het verminderen van grondstofgebruik: het heroverwegen en afwijzen van ingrepen die grondstoffen vereisen
• substitutie van grondstoffen: het vervangen van primaire grondstoffen door secundaire of duurzame bio grondstoffen
• levensduurverlenging: bestaande materialen worden langer gebruikt door hergebruik, reparatie of renovatie
• hoogwaardige verwerking: hoogwaardige recycling van restmaterialen om ze te verwerken tot nieuwe producten van dezelfde of zelfs betere kwaliteit

Huizing: “Het draaien aan deze knoppen heeft alleen niet altijd automatisch positieve effecten op alle indicatoren in het kader van Het Nieuwe Normaal’.” Zo is het in het kader van het verhogen van de levensduurverlenging en het adaptief vermogen bijvoorbeeld wenselijk om een verdieping aan een gebouw toe te voegen. “Maar omdat er daarvoor meer materialen nodig zijn, neemt de MPG-score toe. Dit vraagt elke keer om een keuze: aan welke knop ga ik draaien? Min advies is om dat wél gewoon te gaan proberen en ook te kijken wat het effect is vanuit het draaien aan zo’n knop.”

Praktijk

Na de theorie van Het Nieuwe Normaal van Denise Huizing is het tijd voor de praktijkervaringen van Marcel van Dooremalen, adviseur vastgoed bij de Eindhovense woningcorporatie Trudo. Hij vertelt welke keuzes Trudo maakt op het gebied van circulair bouwen.

De corporatie heeft zo’n 5300 sociale huurwoningen in bezit. In de voorgaande jaren heeft Trudo zo’n 4000 woningen met korting aan zittende huurders met een laag inkomen verkocht. Het geld wat deze operatie oplevert investeert Trudo nu in de bouw van jaarlijks zo’n 300 woningen.

In het kader van het duurzaamheidspact dat Trudo met 4 collega-corporaties en gemeente Eindhoven heeft gesloten, vormt Het Nieuwe Normaal de leidraad voor het invullen van de pijler duurzame materialen en gesloten kringlopen. “We hebben uit Het Nieuwe Normaal de onderdelen gehaald die wij belangrijk vinden en verwerkt in een duurzaamheidsparagraaf van het Programma van Eisen”, vertelt Van Dooremalen. Dat zijn omgang met bouw en sloopafval, herkomst van materialen, losmaakbaarheid en (indelings)flexibiliteit. Van Dooremalen benadrukt dat op deze aspecten niet de normen zijn overgenomen.

“We vragen niet uit op cijfertjes of minimale prestaties, omdat we zien dat circulair bouwen nog heel erg in ontwikkeling is en doorgaans ook duurder is dan traditioneel bouwen. Dus wij dagen onze aannemers en architecten gewoon uit om met een ontwerp te komen dat op die aspecten de maximale scores haalt. Eigenlijk zoeken wij naar een balans tussen enerzijds stichtingskosten en anderzijds circulariteit. Als we een ontwerp laten maken, gebeurt dat meestal door een architect van wie we weten dat hij of zij ervaring heeft met circulaire bouwmaterialen.”

Optellen

Van Dooremalen laat een project zien van 18 gerealiseerde woningen met een circulair bouwconcept van Hurks. “Onderdeel van de evaluatie is het berekenen van de ‘construction stored carbon’, de hoeveelheid CO2 die in de materialen is opgeslagen. Een ander onderdeel vormt de CO2 die vrijkomt bij het bouwen van de woningen. Ik weet het – ik mag van Cirkelstad die 2 getallen niet bij elkaar optellen. Het is wetenschappelijk niet verantwoord, maar het geeft wel een indicatie dat zo’n gebouw – als je dat op de juiste manier maakt en realiseert – meer CO2 opslaat dan het uitstoot.”

Volgens Van Dooremalen is het wel haalbaar om al eerder dan in 2050 klimaatneutraal te zijn, ‘als je maar een voldoende grote nieuwbouwproductie realiseert die gewoon CO2 opslaat’. Volgens de adviseur Vastgoed is het daarom van belang om vooral te gaan beginnen. “Je hoeft niet op alle aspecten een 10 te scoren.”

De Nieuwe Post

Als laatste spreker krijgt Thijs Huijsmans, programmamanager duurzaamheid Heijmans Utiliteit, het woord. Hij presenteert het project De Nieuwe Post in Arnhem. Het oude postkantoor, een gemeentelijk monument, wordt na grootschalige renovatie en verduurzaming door de Belastingdienst, het Rijksvastgoedbedrijf en de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) gebruikt.

Het gebouw bevindt zich tussen 2 grote, nieuwe kantoorpanden en wordt binnenkort gerenoveerd en uitgebreid. Het project wordt uitgevoerd volgens de DOEN-filosofie, waarbij overheden en marktpartijen op basis van vertrouwen samenwerken aan een optimale ontwerp-oplossing binnen de gestelde ambities. Het ontwerpteam bestaat uit Heijmans, Kraaijvanger Architecten en Karres en Brand.

“We hebben voor De Nieuwe Post een circulair icoon voor ogen”, benadrukt Huismans, “waarbij 70 procent van de materialen een secundaire of hernieuwbare herkomst heeft en 90 procent kan worden hergebruikt of gerecycled.” Bij het benoemen van de ambities is door het ontwerpteam Het Nieuwe Normaal als leidraad gebruikt. Volantis is als onafhankelijke evaluator bij het project betrokken. “Zij kijken steekproefsgewijs met ons mee, waardoor wij telkens kunnen toetsen of we de juiste keuzes maken.”

Adaptief vermogen

Het pand krijgt een uitbreiding met extra verdiepingen van hout; aan de achterzijde wordt een verlenging gerealiseerd. Het adaptief vermogen van het kantoorpand is voor het ontwerpteam het vertrekpunt geweest en er zijn richtlijnen opgesteld voor de aanpasbaarheid van elementen in het gebouw.

Huijsmans: “Die toekomstwaarde was voor ons stap één. Hoe kunnen wij tijdloze kwaliteit maken? Dus iets wat nu, maar ook in de toekomst functioneert. Het product dat we daarbij verzinnen is een dynamisch programma van eisen. We hebben feitelijk de opdrachtgever uitgedaagd: geef ons aan hoe dynamisch zo’n gebouw moet zijn. Welke toekomstige veranderingen zie je daar voor je?” Daarbij is uiteindelijk gekozen voor zoveel mogelijk flexibiliteit.

“We gaan niet uit van toekomstige uitbreidingen in volume, maar de houten optopping die we maken is wel demontabel. Mocht er in de toekomst een wens zijn om het gemeentelijk monument weer in ere te herstellen, kun je het gebouw zonder verkwisting weer terugbrengen.”

Materiaalstroomanalyse

Omdat circulariteit zo’n belangrijk onderdeel van het project vormt, wordt er een materiaalstroomanalyse gemaakt. Deze moet volgens Huijsmans 3 ambities meten: “Wat komt er aan materiaal tijdens het slopen vrij? Wat is de herkomst van het materiaal wat er nieuw in komt? En wat is het hergebruik naar de toekomst? Dit zorgt ervoor dat we al heel vroeg in het project gaan schakelen met partners die we normaal pas in het begin van de realisatie inhuren.”

Aan het einde van de bijeenkomst nam Thirza Monster van community Cirkelstad Zuid-Holland de aanwezigen mee in het toekomstig programma. Zo komen er onder andere kennissessies aan over de MPG, materiaalgebruik en losmaakbaarheid en kan iedereen mee doen met een leertraject over Het Nieuwe Normaal om zelf een project te evalueren en een en ander toe te passen in aanbesteding, ontwerp en materialisatie. Op deze webpagina kun je het jaarprogramma en leertraject inzien.

De 7 belangrijkste lessen

1. Hanteer Het Nieuwe Normaal als eenduidige taal voor je circulaire ambities
2. Gebruik de indicatoren van Het Nieuwe Normaal om circulaire prestaties uit te vragen (of om op te nemen in je inschrijving)
3. Haal lessen op uit de ervaringen van een project door het uitvoeren van een projectevaluatie
4. Opdrachtgevers kunnen door de juiste uitvragen te stellen circulair bouwen versnellen
5. Accepteer dat circulair bouwen soms nog wat duurder is dan traditioneel
6. Begin gewoon, doe ervaring op, je hoeft niet overal optimaal op te scoren
7. Betrek vroegtijdig partijen voor hergebruik materialen

Doe ook mee!

Aanhaken bij Cirkelstad Zuid-Holland om ook stappen te zetten in circulair bouwen? Neem contact op met Thirza Monster.