In een eerdere bijeenkomst spraken we tijdens de Community of Practice van Deventer-Apeldoorn over de theorie van Circulair renoveren. Dit deden we o.a. aan de hand van het Handboek Circulair renoveren woningcorporaties. Cirkelstad legt graag de verbinding tussen theorie en praktijk. Daarom hebben we onze deelnemers uitgedaagd om in voorbeelden van projecten de kansen en uitdagingen van circulair renoveren te laten zien aan de andere partners tijdens de CoP op 6 juli. Hiervoor waren we te gast bij onze partner Onderpand.

Praktijkvoorbeelden

Het eerste project werd gepresenteerd door Circq, die circulaire afbouwproducten zoals systeemplafonds en wandpanelen een tweede leven geven. Gebruikte panelen worden geoogst uit slooppanden en verwerkt tot een nieuw kwalitatief hoogwaardig afwerkproduct voor gebouwen en kantoren. De plafondpanelen behouden de akoestische waardes. Als voorbeeld werd een sporthal in Emmer-Compascuum getoond die is afgewerkt met circulaire houten panelen en drie verschillende plafonds aan de binnenkant gemaakt van geoogste materialen die gerefurbished worden.

Samenwerking was in dit project van groot belang en het eindresultaat overtrof de verwachting van de opdrachtgever. Producten afvalvrij verpakken is nog wel een uitdaging en doordat het product net iets anders opgebouwd is, vraagt dit wat van de monteurs in de uitvoering. Door de pallet net een cm groter te maken dan de standaard is, zorgt Circq dat minder verpakking nodig is bij het transport.

De ontwikkeling naar meer oogsten door sloopbedrijven is een goede ontwikkeling. “Met de producten realiseren we 80% besparing op CO₂, en zijn we niet duurder dan een nieuwe plaat,” vertelt David van Duffelen. “Hiermee zijn we dus een mooi alternatief voor de traditionele systeemplafonds en wandpanelen. Door deze ontwikkeling realiseren bestaande producenten zich wel dat er iets moet gebeuren op duurzaamheidsgebied. En dat is een goede zaak!”

Inmiddels is het bedrijf zijn eerste fase ontgroeid en zijn er ook grote volumes in refurbished panelen beschikbaar. Ziekenhuizen als Radboud en VU zijn voorbeelden van projecten die behoorlijke volumes vragen en waar Circq inmiddels hun producten levert.

Samenwerken in vastgoedonderhoud

Onderpand bestaat uit een ketensamenwerking van alle specialismen uit de bouw. In een opdracht wordt er ook gekeken naar wat circulair opgepakt kan worden. Tijdens een opdracht voor woonbedrijf Ieder1 is er bijvoorbeeld kritisch gekeken naar een duurzaam alternatief voor PUR vloerisolatie. Hierbij is gekozen voor PIF, een duurzaam materiaal dat volledig gerecycled kan worden en daarnaast ook een hogere isolatiewaarde en een grotere brandveiligheid heeft ten opzichte van PUR. Maar ook het scheiden van afval is een belangrijk aandachtspunt. Circulair renoveren vraagt veel energie in de voorbereiding omdat het vaak nog wel wat duurder is en meer tijd in de verwerking vraagt.

Daarnaast is het verlengen van de levensduur van de al toepaste materialen en belangrijk uitgangspunt, denk hierbij aan houtrotherstel of kierdichting bij kunststof kozijnen. Circulair renoveren vraagt veel energie in de voorbereiding, maar elke stap die wij maken in een ‘bewuste’ toekomst is dit alles waard.

Het laaghangende fruit zou de opdrachtgevers kunnen helpen om toch voor een duurzamere/meer circulaire optie te gaan. Hiervoor werd door de deelnemers producten voor dakrenovatie, isolatieglas en biobased isolatiematerialen aangedragen. Demi Roelofzen: “Wat je in ieder geval niet zou moeten doen is materialen gebruiken die niet duurzaam zijn. Dat proberen we echt te vermijden!” Dit was wel herkenbaar bij de deelnemers aan de sessie. Zo gaf Nilgün Kinsiz van Dura Vermeer aan dat kleine stapjes helpen in het accepteren en creëren van bewustzijn.

Out of the box

Ambities genoeg, maar in 2016 had men nog niet de kennis van nu hoe de circulaire renovatie van het Bellevue gebouw van Alliander in Arnhem uitgevoerd moest worden. ‘Uiteindelijk is door out of the box te denken de uitvoering nog hoger uitgekomen (98%) dan de ambitie (80%) door de toepassingen van de (her)gebruikte materialen. Door goed af te stemmen met de opdrachtgever kun je ook een super resultaat behalen, ”vertelt Nilgün Kinsiz. Creatieve ideeën waren bijvoorbeeld het bijwerken van schades aan de kozijnen door een autoherstelbedrijf en bestaande verlichtingsarmaturen gebruiken als geleiders in de parkeergarage. “Creatieve ideeën doen wel wat met je planning en met je ureninzet. Dit is toch vaak meer dan begroot. Ondanks dat is Bellevue stipt op tijd opgeleverd. Weliswaar met meer uren dan begroot, maar we hebben hier ook heel veel van geleerd. Subsidies kunnen een goede stimulans voor circulair bouwen zijn, maar als de materialen niet in de NMD staan vallen die af. De opdrachtgever wist vooraf niet wat hij kreeg, maar door de intensieve samenwerking is het wel een prachtig project geworden. Met dit project is zoveel kennis opgedaan waar in volgende trajecten weer profijt van is. De haalbaarheid in relatie tot financieel blijft dus belangrijk. De Wet Kwaliteitsborging wordt nog wel een spannende, maar we moeten het gewoon doen voor onze toekomst. Het past ook in onze Net Zero strategie van Dura Vermeer:50% CO2-reductie in 2030 en nul uitstoot in 2050.”

Erik van Emst van Derbigum stelde terecht dat met de komst van de UPV (Uitgebreide Product Verantwoordelijkheid) heel veel producenten ook anders om moeten gaan met hun productverantwoordelijkheid. Hierdoor zal er anders gekeken worden naar terugname, afval en samenstelling van producten.

Circulair renoveren vanuit TCO

Vastgoedonderhoudsbedrijf de Hemink Groep lichtte een renovatie van 96 appartementen toe die ze hebben uitgevoerd voor woningcorporatie De Woonplaats in Enschede. Deze renovatiepilot is circulair benaderd vanuit de TCO-gedachte: nieuwe keukens van Chainable waarbij je in de toekomst bv de deurtjes vervangt en niet de hele keuken. Op de proefwoning werd verschillend gereageerd. Niet iedereen was blij met een andere wijze van aanpak. Een andere opbouw van de keuken, betekent ook een andere uitstraling op bepaalde punten. De badkamer werd ook circulair uitgevoerd in Keratop, En dan op de demontabele wijze met kit en plakband. Het glas is vervangen door hoogwaardig glas voor een goede isolatiewaarde en de daken zijn bekleed met Derbigum circulaire dakbedekking. Voor dit project stonden ook refurbished ketels op de planning maar die waren niet voldoende voorradig. Daarom is er dus gekozen voor het plaatsen van nieuwe ketels.

Tom Peeze van de Hemink Groep gaf aan dat de materiaalwaardering op dit moment ook nog lobbygevoelig is. Hoe krijgen we een eerlijke eenduidige waardering? Wat is de beste rekentool? Het Nieuwe Normaal van Cirkelstad gaat hier mede een antwoord op geven. Dit project was een pilot. Vervolgprojecten zullen in een aanbesteding worden uitgevraagd waardoor de kennis die in dit project is opgedaan niet bij dezelfde opdrachtgever opnieuw ingebracht kan worden. Dat is natuurlijk best jammer.

In de budgettering van de opdrachtgever is het van groot belang dat er naar de TCO wordt gekeken. Daarom is van belang om de budgetten van diverse afdelingen bij elkaar te brengen zodat circulair renoveren ook haalbaar wordt. Dit vraagt ook om beleidskeuzes, maar een goed voorbeeld helpt hierbij ook.

Circulariteit als focuspunt

De herbestemming van een monumentale boerderij op het landgoed Woldhuis in Apeldoorn is op circulaire wijze aangepakt. Daar waar eerder alleen focus op energietransitie lag, is circulariteit nu ook een focuspunt geworden. Bij de herbestemming was het plan om de dakpannen te hergebruiken. In de praktijk bleek dat het dak uit 9 verschillende types Mulden pannen bestond, waardoor het niet hergebruikt kon worden vanwege het niet op elkaar aansluiten van diverse types. Alternatief zou tweedehands zijn geweest, maar was helaas niet in deze hoeveelheid voorhanden. Sjoerd Bouwmeester van gemeente Apeldoorn: “Ook is er gekeken om onderdelen die niet voor dezelfde bestemming hergebruikt konden worden, op een andere wijze in te zetten. Zo werden de roosters hergebruikt als doorvalbeveiliging en konden betonelementen gebruikt worden als parkeervakken. Maar ook uit andere objecten in Apeldoorn zijn b.v. deuren en een ICT-patchkast geoogst en hier weer teruggeplaatst.”

Circulaire ideeën werden op de bouwplaats verzameld via ideeënbord. Bouwvakkers maakten hier graag gebruik van. Het pand staat onder Monumentenzorg en deze organisaties staat wel heel goed open voor hergebruik. Dat hielp in de uitvoering. De boerderij is biobased geïsoleerd met Isovlas en het resultaat van deze prachtige renovatie is geresulteerd in een toekomstbestendig en aardgasloos monument.

Het project is in bouwteam uitgevoerd, waardoor voor veel vraagstukken samen oplossingen konden worden bedacht. Bouwteam is dé vorm om tot een goed resultaat te komen volgens Joost Giesen van Van Wijnen. Bouwmeester bevestigt dit, maar geeft wel aan dat dit ook best wat vraagt van een opdrachtgever. Maar als dit meer kwaliteit oplevert aan beide kanten is het de inspanning waard.

Kennisdelen

De partners Cirkelstad waren weer erg enthousiast over de sessie vol kennisdeling op een interactieve wijze. Mooi om te zien hoe vanuit diverse disciplines gewerkt wordt aan een andere standaard van renoveren. Om dit te stimuleren is het delen van kennis groot belang.

Wil jij ook kennisdelen en circulair verder brengen binnen je organisatie en uitvoering? Neem dan contact op met Eric Kouters of Carmen Oude Wesselink om aan te sluiten bij Cirkelstad Deventer-Apeldoorn.