Nederland heeft een niet geringe woonopgave en ook de aandacht die hiernaar uitgaat is niet gering. OBB Spelmakers + Ruimtedenkers pleit voor meer aandacht bij de woonopgave voor de inrichting van de openbare ruimte. Of liever nog: een integrale visie op en aanpak van de bebouwde én de openbare ruimte, met zowel sociale als fysieke interventies en maatregelen. Dan creëren we toekomstbestendige en veerkrachtige wijken waar mensen willen wonen, leven, bewegen en ontmoeten.

Bouwopgave, woonopgave of leefopgave?

De woorden die we gebruiken, doen ertoe. De woonopgave die we hebben, wordt ten onrechte vaak ‘woningbouwopgave’ genoemd, afgekort tot ‘bouwopgave’. En dat terwijl de werkelijke behoefte te maken heeft met het leefmilieu in bredere zin. ‘Leefopgave’ zou een betere term zijn dan ‘woonopgave’ of ‘bouwopgave’. Een leefopgave heeft overigens wel degelijk een bouwcomponent, maar net zo goed een sociale en een inrichtingscomponent.

Toch wordt de leefopgave vaak opgevat als een bouwopgave die bij de grote bouwers van Nederland moet liggen en moet worden gevonden in nieuwe uitleglocaties. We zetten te weinig in op inbreiding in bestaande steden en dorpen door middel van renovatie, buurtaanpak en revitalisering, met daarbij belangrijke thema’s als positieve gezondheid, brede welvaart en klimaatadaptatie. Het gaat te weinig om deze thema’s, terwijl ze juist zo urgent zijn en directe actie vereisen, zowel door gemeentelijke en provinciale opdrachtgevers als door bewoners, wijkverenigingen, scholen en sportclubs.

Er is beton genoeg om in te wonen, maar de betonmassa is simpelweg niet goed verdeeld. Vaak past de omgeving niet bij de bewoners die er willen wonen of is de binnenruimte van het beton te groot of te klein voor deze bewoners.

Leefopgave biedt buitenkansen die we moeten grijpen

In de praktijk is er veel aandacht en wordt er veel gelobbyd voor de bouwopgave binnen de leefopgave, maar veel minder voor de sociale en inrichtingsopgave voor de openbare ruimte binnen deze leefopgave. Vaak mist een sterke stads- of dorpsvisie op de thema’s ‘BOSS’ (bewegen, ontmoeten, spelen en sporten), terwijl die juist de sociale en de inrichtingsopgave samen brengen. Een visie op de openbare ruimte binnen de leefopgave biedt ons prachtige buitenkansen die we móéten grijpen, voor een toekomstbestendige en een fysiek en sociaal draagkrachtige leefomgeving. Zonder duidelijke visie verergeren we problematiek van afnemende gezondheid, eenzaamheid, hittestress en wateroverlast, vastlopende mobiliteit en sociale ongelijkheid.
Een visie op BOSS binnen de leefopgave levert onder andere de volgende buitenkansen op:

Buitenkans 1: sociaal sterke wijken zonder eenzaamheid

Waar men op de ene plaats vecht om een woning of vierkante meters bouwgrond, kwijnen er in andere wijken mensen weg in eenzaamheid, is de buitenruimte daar kwalitatief ondermaats en de beweegarmoede enorm. Wanneer we met deze bewoners spreken, geeft een groot deel aan de reuring en vernieuwing van de wijk en de bewoners te missen.

Toch wordt er ook in de nieuwste woningbouwafspraken tussen het Rijk en de provincies weer afgesproken om meer te bouwen in de lekker dichtbevolkte en economisch sterke regio’s dan in regio’s met veel eenzaamheid en een laag voorzieningenniveau.

Het inbreiden in of revitaliseren van bestaande wijken en dorpen met zulke sociale uitdagingen biedt kansen om de sociale structuren daar te verbeteren en eenzaamheid tegen te gaan. Dit vraagt een integrale visie, met aandacht voor de openbare ruimte en sociale voorzieningen. Prioriteer centrale beweeg- en ontmoetingsplekken en prettige loop- en fietsroutes en maak een goede afweging: welke open groene ruimtes in de bestaande omgeving moeten versterkt en behouden worden, en welke grijze of groene ruimtes slimmer ingezet worden zodat de gebruikswaarde omhooggaat?

Buitenkans 2: toegenomen nabijheid en zelfredzaamheid (15 Minute City)

Inbreiding kent ook een bedreiging. Wanneer er volledig op inbreiding wordt ingezet, wordt vaak het laatste beetje lucht uit het openbare beweeg- en ontmoetingsnetwerk geperst en kunnen de sociale voorzieningen niet meegroeien. Zowel het aantal binnenlocaties (buurthuizen, kinderdagverblijven, bibliotheken) als buitenlocaties (jongerenplekken, sportveldjes, beweegroutes) blijft achter bij het stijgende aantal buurtbewoners. Hierdoor nemen het aantal reisbewegingen naar voorzieningen die verderop liggen toe, bijvoorbeeld naar het kantorenpark of de rand van de stad. Er is dus meer mobiliteit, met alle negatieve gevolgen van dien.

De kans die in een bredere leefopgave ligt, is deze: door sociale binnen- en buitenvoorzieningen mee te nemen bij inbreiding, brengen we de voorzieningen dichterbij en is er minder mobiliteit nodig. Er is dan ook minder ruimte voor mobiliteit. Een sterk voorbeeld hiervan is het concept ’15 Minute City’, dat uitgaat van een leefomgeving waarin alle voorzieningen binnen 15 minuten te bereiken zijn, lopend, fietsend of met het openbaar vervoer. Een 15 Minute City vraagt wederom een integrale visie en een afweging van de vragen: kunnen we hier wel zoveel inbreiden, of is er dan ook een extra bso nodig, een bakker of sportpleintje? Hoeveel ruimte is daarvoor nodig? En welke ruimte levert dat elders op?

Hierin ligt een kans voor de inrichtingsopgave. De heroverweging van beweeg- en ontmoetingsvoorzieningen biedt ruimte om op deze plekken een veel hogere gebruikswaarde te creëren door een multifunctioneel ontwerp van elementen en ruimte.

Buitenkans 3: acceptatie van inbreiding

Terecht wordt vaak gesteld dat bewoners helemaal niet zitten te wachten op meer woningen in hun wijk. De meeste mensen zitten echter wel te wachten op een hoog voorzieningenniveau, een prettige buitenruimte en sociale interactie met buurtbewoners. Een integrale aanpak op buurtniveau maakt de voor- en nadelen van inbreiding inzichtelijk voor bewoners. De acceptatie van revitalisering van hun buurt, met daarin een geringe inbreiding, is dan vaak vele malen hoger. De andere kant van het verhaal moet ook worden verteld: de nadelen voor de leefbaarheid van bouwen op uitleglocaties zonder het voorzieningenniveau te laten meegroeien. Niemand staat graag in de file of fietst graag in vervuilde buitenlucht. Toch willen we allemaal in een weiland wonen en moet daar een brede lap asfalt liggen waarover we met onze auto naar ‘de stad’ kunnen rijden. Wat is dan het eerlijke verhaal?

Buitenkans 4: beweegvriendelijke stad voor iedereen

Een visie op de openbare ruimte binnen de leefopgave biedt ruimte om een beweegvriendelijke stad voor iedereen te creëren. De aandacht voor positieve gezondheid neemt de laatste jaren gelukkig toe en terecht wordt er steeds meer ingezet op preventie. Een stad volgens het 15 Minute City-concept streeft naar zelfredzaamheid en gezonde mobiliteit. Een bezoekje aan de supermarkt kan lopend of op de fiets gebracht worden en de grote samenspeelplek is voor de jeugd zelfstandig te bereiken. De zelfstandigheid van kinderen en jongeren wordt gestimuleerd en de zelfredzaamheid van ouderen zo lang mogelijk gerekt. Een BOSS-visie richt zich op een sterk netwerk van beweegroutes waar de centrale samenspeelplekken en sportvoorzieningen op aansluiten, waardoor de beweegvriendelijke stad bereikbaar is voor iedereen.

Buitenkans 5: eerlijke verdeling en inclusieve stad

Waar het ene terrein vanwege sociale onveiligheid en ‘slecht gebruik’ wordt gesloopt ten behoeve van nieuwbouw, zijn op andere locaties te veel initiatieven voor speelveldjes, pumptracks en ontmoetingsplekken voor de schaarse ruimte.

Een stadsbrede visie op BOSS biedt inzicht in de spreiding van voorzieningen en de mogelijkheid om die financieel en ruimtelijk eerlijk te verdelen. Iedere buurt heeft dan zijn eigen centrale samenspeelplek, met een ondersteunend speel-, beweeg- en ontmoetingsnetwerk. Wijkoverstijgende voorzieningen als een pumptrack of skatebaan vragen juist een goede locatieafweging, waarbij sociale opgaven en netwerken moeten worden meegenomen.

Deze visie helpt ook om op een eerlijke manier op initiatieven van bewoners te reageren. De meer welbespraakte bewonersgroepen krijgen dan niet meer automatisch de meeste subsidie of initiatieffondsen toegewezen; er wordt een eerlijke afweging gemaakt op basis van de BOSS-visie. Zwakkere doelgroepen krijgen extra aandacht en worden niet in hun eigen hokje of speelplekje gedrukt, maar integraal meegenomen als het gaat om centrale samenspeelplekken. Zo creëren we een inclusiever en eerlijker BOSS-netwerk voor alle bewoners.

Toekomstbestendige wijken

Kortom: de inbreiding van onze dorpen en steden biedt unieke kansen om de buitenruimte daar te revitaliseren en op te knappen, en om opgaves als eenzaamheid, beweegarmoede, klimaatverandering en biodiversiteit integraal op te pakken – zolang we dit maar vanuit een brede visie doen en niet ad hoc en reactief op de bouwers en ontwikkelaars die het beton neerzetten.

In het hele land zijn mooie voorbeelden van wijken waar dit inderdaad gebeurt, waar door middel van een buurtaanpak wordt geprobeerd het woonmilieu in de breedste zin te verbeteren, in nauwe samenwerking met sociale partners en bewoners. Juist op deze plaatsen kan vervolgens geïnvesteerd worden in aanpassing, vermeerdering en verbetering van het woonaanbod, door inbreiding of door herverdeling van ‘het beton’.

Een sterke visie op BOSS op wijkniveau helpt om juiste en eerlijke keuzes te maken, alle doelgroepen te bedienen, de participatie rond deze thema’s op te pakken en te zorgen voor een goede beheersbaarheid aan de achterkant. Met deze visie in de hand wordt het haalbaard om integraal te werken, budgetten te koppelen en sociale structuren op te zetten. Bovendien biedt zo’n visie structuur om met bewoners relevante thema’s als klimaatadaptatie, circulariteit, inclusie en positieve gezondheid te bespreken en om te zetten in concrete sociale en fysieke interventies.

De woonopgave die al snel in het hoekje van de bouwers wordt gestuurd, kent vele andere oplossingsrichtingen. Wanneer we de openbare ruimte als integraal onderdeel hiervan blijven zien, zien we ook de prachtige kansen die de openbare ruimte hiervoor biedt en zijn we daadwerkelijk bezig met het creëren van toekomstbestendige veerkrachtige wijken en buurten. Blijf streven naar een woonomgeving die bijdraagt aan ieders brede welvaart en gezondheid, inspeelt op klimaatopgaven en waar mensen willen wonen, leven, bewegen en ontmoeten!